Χιροσίμα 80 χρόνια μετά: «Ναι, θα το έκανα ξανά» είπε μέλος του πληρώματος του Enola Gay – «Όχι, δεν έχασα τον ύπνο μου»

Πέρασαν κιόλας 80 χρόνια από την ημέρα που σκοτείνιασε ο Κόσμος… Αύγουστος του 1945 και σήμερα, 2025 πια, ποιος να διαγράψει από το νου το νέφος που σαβάνωσε τη Χιροσίμα;

Μετά 80 χρόνια και όλα τα μέλη του πληρώματος που διενήργησαν τις βομβιστικές επιθέσεις στην πόλη της Ιαπωνίας είναι πεθαμένα. Πριν, όμως, «φύγουν» κάποιοι είχαν μιλήσει για την ημέρα που σημάδεψε τον Κόσμο.

«Τη στιγμή που η βόμβα χύθηκε στο κενό, κάναμε απότομη στροφή για να ξεφύγουμε από το ωστικό κύμα. Μετά γυρίσαμε πίσω για να δούμε τη Χιροσίμα· δεν μπορούσες να τη δεις· ήταν καλυμμένη από καπνό, σκόνη, και συντρίμμια. Και από μέσα της έβγαινε αυτό το σύννεφο που έμοιαζε με μανιτάρι». Είναι ο πλοηγός του Enola Gay, που μιλάει, μέλος του πληρώματος του βομβαρδιστικού B-29 που έριξε την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα. Έτος 2004 και ο Θίοντορ Τζερόμ «ο Ολλανδός» Βαν Κερκ μετράει 83 χρόνια ζωής.
«Αυτή είναι, ίσως, η τελευταία φορά που μιλάω· λίγα χρόνια μου μένουν» είχε πει τότε ο Βαν Κερκ· πέθανε στα 93 του, 10 χρόνια μετά!
«Η πόλη είχε εξαφανιστεί- συνεχίζει για τη Χιροσίμα- είχαν περάσει μόλις τρία λεπτά από τότε που είχαμε ρίξει τη βόμβα»!
Ο Βαν Κερκ θυμήθηκε τον Πολ Τίμπετς, επικεφαλής της αποστολής, έναν πιλότο βομβαρδιστικών σκληραγωγημένο σε αερομαχίες, πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, να τους ανακοινώνει την 4η Αυγούστου του ’45: “Όποιος δεν νιώθει άνετα με αυτό που θα κάνουμε μπορεί να φύγει”. Ουδείς μίλησε. Εννιά μέρες νωρίτερα, στις 26 Ιουλίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν είχε αποστείλει τελεσίγραφό στην Ιαπωνία, που απαιτούσε είτε παράδοση άνευ όρων είτε «άμεση και ολοκληρωτική καταστροφή». Τα μέσα εκείνης της καταστροφής δεν είχαν αποσαφηνιστεί και η Ιαπωνία δεν παραδόθηκε.

Η Χιροσίμα προδόθηκε από τον καιρό...

Ένας από τους άνδρες που θα πετούσαν στις 6 Αυγούστου πάνω από τη Χιροσίμα ήταν ο Μόρις Τζέπσον, 23χρονος ειδικός στα ηλεκτρονικά, που είχε προσληφθεί από τους πυρηνικούς επιστήμονες στο Los Alamos για να εργαστεί στο σύστημα σύντηξης της βόμβας· ήταν ο άνθρωπος που θα όπλιζε τη βόμβα. Ο Τζέπσον ήταν ο τελευταίος που άγγιξε και είδε το «Little Boy».
Ο συγκυβερνήτης του Enola Gay, Μπομπ Λιούις, έγραψε με μολύβι στο ημερολόγιό του: «Η βόμβα είναι τώρα ενεργή. Είναι ένα περίεργο συναίσθημα να ξέρεις ότι είναι πλάι σου…».

Η Χιροσίμα… προδόθηκε από τον καιρό: επικρατούσαν οι τέλειες καιρικές συνθήκες για να στοχεύσει ένα βομβαρδιστικό. Και κάτι ακόμα: σε αντίθεση με κάθε άλλη πόλη στην Ιαπωνία, η Χιροσίμα, με πληθυσμό περίπου 350.000 κατοίκους, δεν είχε ποτέ βομβαρδιστεί. Επίσης, η Χιροσίμα, ικανοποιούσε τις αμερικανικές απαιτήσεις: είχε επαρκή στρατιωτική παρουσία για να χαρακτηριστεί αβίαστα ως στρατιωτικός στόχος, είχε λόφους ένα γύρω σε τρεις πλευρές που θα «αγκάλιαζαν» την έκρηξη, δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερη ζημιά και, καθώς ήταν άθικτη, θα έδειχνε με φρικτή σαφήνεια στους Ιάπωνες τι μπορούσε να προκαλέσει η ατομική βόμβα σε μια πόλη.

Μια εντυπωσιακή γέφυρα σε σχήμα «Τ», την οποία ο Tίμπετς αργότερα περιέγραψε ως «…το ιδανικότερο σημείο στόχευσης σε ολόκληρο τον καταραμένο πόλεμο», θα ήταν το «σημείο μηδέν».
«Μπορούσαμε να δούμε τα πάντα, τη γέφυρα· τα πάντα. Ήταν μια ηλιόλουστη, όμορφη μέρα», θυμόταν ο Τίμπετς. Όλοι κάποια στιγμή σώπασαν, ο χρόνος έκλεισε τα μάτια του και το Little Boy απελευθερώθηκε.

Τόσο ασήμαντο και ελαφρύ...

«Ήταν αδύνατο να φανταστεί κάποιος ότι κάτι τόσο ασήμαντο και ελαφρύ- περίπου 6 κιλά- θα μπορούσε να εξαφανίσει μια ολόκληρη πόλη», θα πει ο Τίμπετς. Ο Οπενχάιμερ είχε συμβουλεύσει τον Τίμπετς, ότι το ωστικό κύμα θα μπορούσε να συντρίψει το αεροπλάνο τους σαν ένα γιγάντιο χέρι που χτυπάει ένα μυρμήγκι.
«Οι κινητήρες δούλευαν στο φουλ. Πήραμε την απότομη κλίση. Άρχισα να χρονομετρώ. Πέρασαν 43 δευτερόλεπτα πριν εκραγεί το Little Boy. Φορούσα γυαλιά, αλλά ξαφνικά όλα έμοιαζαν σαν να άστραψε φλας φωτογράφου μπροστά στο πρόσωπό σου. Ολόκληρο το αεροπλάνο φωτίστηκε από ένα λευκό φως», έλεγε ο Βαν Κερκ χρόνια μετά. Από το παράθυρο του πλοηγού του, ο Βαν Κερκ κοίταζε έκπληκτος: «βρισκόμασταν ήδη στα 25.000 πόδια και εκείνο το μανιτάρι ανέβαινε γρήγορα. Τα πάντα είχαν εξαφανιστεί από εκείνη τη βόμβα». Η ηλιόλουστη πολιτεία που απλωνόταν ράθυμη λίγα λεπτά πριν είχε μετατραπεί σε ηφαίστειο που ξερνούσε καυτή λάβα.

«Θεέ μου, τι κάναμε;» έγραψε ο συγκυβερνήτης του Enola Gay, Μπομπ Λιούις, στο ημερολόγιό του. «Και 100 χρόνια να ζήσω, δεν θα βγάλω ποτέ από το μυαλό μου αυτά τα λίγα λεπτά». Ο Τίμπετς μίλησε στο πλήρωμα: «Φίλοι- τους είπε- «μόλις ρίξαμε την πρώτη ατομική βόμβα στην Ιστορία».
«Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε κάτι τόσο μεγάλο», έλεγε ο Βαν Κερκ. «Δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πώς οι Ιάπωνες θα μπορούσαν να συνεχίσουν τον πόλεμο».
Το Enola Gay προσγειώθηκε πίσω στη βάση του Tinian. Εκατοντάδες ζητωκραύγαζαν καθώς τροχοδρομούσε το βομβαρδιστικό. «Βγήκαμε από το αεροπλάνο- είπε ο Βαν Κερκ- και υπήρχαν περισσότεροι στρατηγοί από όσους είχα δει ποτέ στη ζωή μου. Αναρωτιόμασταν τι στο καλό έκαναν εκεί». Σύντομα θα καταλάβαιναν. Οι αξιωματούχοι προσπαθούσαν- όπως γίνεται συνήθως- να καρπωθούν μέρος της επιτυχίας, παρασημοφορώντας παράλληλα τους πραγματικούς πρωταγωνιστές.

Οι περισσότεροι από το εξαντλημένο πλήρωμα του Enola Gay πήγαν για ύπνο· ένας από εκείνους, προτίμησε να πιει με φίλους. «Θυμάμαι ότι με ρώτησαν: "Λοιπόν, τι κάνατε σήμερα;" Και εγώ είπα: "Τελειώσαμε τον πόλεμο". Νόμιζαν ότι τους κορόιδευα»…
Και ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει ακόμα. Τρεις μέρες μετά, το Ναγκασάκι θα εξαφανιζόταν και η Ιαπωνία θα υποχρεωνόταν να συνθηκολογήσει.

Το δίλημμα παραμένει...

Περίπου 200.000 άνθρωποι- και πιθανώς πολύ περισσότεροι- έχασαν τη ζωή τους από τους δύο βομβαρδισμούς· τα ακριβή στοιχεία δεν θα γίνουν ποτέ γνωστά. Ογδόντα χρόνια μετά, οι αντικρουόμενες απόψεις εξακολουθούν να μαίνονται σχετικά με το αν εκείνες οι βόμβες ήταν δικαιολογημένες ή θα μπορούσαν να αποφευχθούν· αν έσωσαν περισσότερες ζωές από όσες θέρισαν. Τι πίστευαν μέλη των πληρωμάτων;
«Δεν νοιώθω ένοχος. Δεν θα ζητήσω συγγνώμη», είπε ο Βαν Κερκ. «Υπό τις ίδιες συνθήκες θα το έκανα ξανά, γιατί πραγματικά, ειλικρινά, πιστεύω ότι ο βομβαρδισμός εκείνος έσωσε πολλές ζωές».
Ο Τίμπτες ήταν ξεκάθαρος: «Οι Ιάπωνες ξεκίνησαν αυτόν τον πόλεμο. Αν δεν υπήρχε το Περλ Χάρμπορ, η Χιροσίμα δεν θα είχε συμβεί ποτέ…» και συμπλήρωσε: «…δεν έχασα τον ύπνο του επειδή διέταξα τον βομβαρδισμό».

Επιστροφή στη Χιροσίμα

Πολλοί από τους άνδρες των πληρωμάτων των βομβαρδιστικών που έσπειραν τον θάνατο σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι επέστρεψαν στον «τόπο του εγκλήματος»- αν μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε έτσι.
«Ήταν απόκοσμο. Έγινε όλη αυτή η ζημιά από μία μόνο βόμβα; Έμεινα έκπληκτος», είπε ο Βαν Κερκ. «Τρόμαξα απίστευτα».
Ο Βαν Κερκ σχεδόν ψιθυριστά- για να μην τον ακούσει η Ιστορία- είχε κλείσε τη συνέντευξή του το 2004: «Ποτέ πια…» είπε και σκούπισε τον ιδρώτα από το μέτωπό του. Ο Βαν Κερκ πέθανε στις 28 Ιουλίου 2014 σε γηροκομείο της Τζόρτζια σε ηλικία 93 χρονών.
Ο κυβερνήτης του Enola Gay Πολ Γουόρφιλντ Τίμπετς τζούνιορ πέθανε στα 92 του στο σπίτι του στο Κολόμπους του Οχάιο την 1η Νοεμβρίου 2007· σύμφωνα με την επιθυμία του, η σορός του αποτεφρώθηκε και η τέφρα του σκορπίστηκε πάνω από τη Μάγχη.
O συγκυβερνήτης του Enola Gay, Ρόμπερτ Άλβιν Λιούις επισκέφθηκε τη Χιροσίμα τον Αύγουστο του 1952· είχε εκμυστηρευτεί ότι σκέφτηκε μετά τη ρίψη της βόμβας: «Θεέ μου, τι κάναμε;»… Ο Λιούις έγινε γλύπτης και ένα από τα έργα του το τιτλοφόρησε: «Ο άνεμος του Θεού στη Χιροσίμα». Το ημερολόγιο του Λιούις, το οποίο είχε γράψει κατά τη διάρκεια της πτήσης, βγήκε σε δημοπρασία από τον οίκο Christie's και πουλήθηκε για 37.000 δολάρια· ένα αντίγραφο πουλήθηκε το 2015 για 50.000 δολάρια. Ο Λιούις πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1983 σε ηλικία 65 χρονών.
Ο Τζορτζ Ρόμπερτ Κάρον, επισμηνίας, οπίσθιος πυροβολητής του Enola Gay, ήταν εκείνος που τράβηξε φωτογραφίες καθώς το σύννεφο-μανιτάρι υψωνόταν στον ουρανό· πέθανε το 1995 σε ηλικία 75 χρονών.

Ο Μόρις Τζέπσον, ο υπεύθυνος για να οπλίσει τη βόμβα, για πολλά χρόνια αρνιόνταν να μιλήσει δημόσια για την αποστολή στη Χιροσίμα, φοβούμενος αντιδράσεις εναντίον του ίδιου και της οικογένειάς του. Από το 1985, άρχισε να μιλάει... «Είχαμε μια δουλειά να κάνουμε κι' απλώς την κάναμε», έλεγε συχνά ο Τζέπσον από τότε. Στην 40ή επέτειο από την ρίψη της βόμβας, ο Τζέπσον παραχώρησε μια συνέντευξη και αφηγήθηκε τον ρόλο του στην αποστολή. Ο Τζέπσον πέθανε στις 30 Μαρτίου του 2010 στο Λας Βέγκας. 

Το Enola Gay ήταν βομβαρδιστικό αεροσκάφος Boeing B-29 Superfortres, που πήρε το όνομά του από την Enola Gay Tibbets, μητέρα του πιλότου, επισμηναγού Paul Tibbets. Από το 2003, ολόκληρο το αεροσκάφος εκτίθεται στο Κέντρο Steven F. Udvar-Hazy παράρτημα του του Εθνικού Μουσείου Αεροπορίας και Διαστήματος Smithsonian.
«Γη, γη σιωπηλή, σιωπηλή, με το δέρμα καμένο, με το σώμα γυμνό- Συγνώμη, Χιροσίμα». Συγγνώμη ανθρωπότητα για ό,τι σου κάνουμε ακόμα…