Βασίλης Τσιτσάνης: ερωτικός, επίκαιρος και επιδραστικός, ακόμα, 41 χρόνια μετά την εκδημία του

Μια μέρα σαν σήμερα, 18 Ιανουαρίου του 1984, αφήνει την τελευταία του πνοή ο σπουδαίος λαϊκός βάρδος και δημιουργός Βασίλης Τσιτσάνης· ο θάνατος τον βρήκε ακριβώς την ημέρα των 69ων γενεθλίων του: είχε δει το πρώτο φως στις 18 Ιανουαρίου του 1915, στα Τρίκαλα.

Ο στιχουργός και βετεράνος δημοσιογράφος Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραφε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, τότε: «Δεν μπορείς, εύκολα, να παραδεχτείς πως πέθανε ο Τσιτσάνης. Πεθαίνει ο θρύλος; Πεθαίνει αυτή η άπιαστη φλόγα, που ξεκινάει από το χάος και χώνεται μέσα σου, για να σε πάρει στους δικούς της ανεξερεύνητους δρόμους; Πεθαίνει το μεράκι- αυτή η καρδιά που γεμίζει αριστουργηματικά κεντίδια από φίλντισι το βαθύ αλεξανδρινό τάβλι και την παλιά κασέλα με τα μπουζούκια, τους μπαγλαμάδες και τις μάντολες;…

»Παιδί του ρεμπέτικου, ο Τσιτσάνης, με τα τραγούδια του Βαμβακάρη ανάμεσα στα πρώτα του ακούσματα, θα φορέσει στα 1936 τα τσουράπια του και θα κατέβει από τα Τρίκαλα στην Αθήνα για να κατακτήσει την πρωτεύουσα και, κατόπιν, ολόκληρη την Ελλάδα. Δεν θα μείνει, ωστόσο, ο Βασίλης, στο ρεμπέτικο. Θα προχωρήσει παραπέρα. Και θα απλώσει το τραγούδι του στις αγορές και στους τόπους δουλειάς, στην ξενιτιά, στη μάνα, στην κοινωνική αδικία, στη μιζέρια της φτώχειας, στον έρωτα. Δεν θα το περιοριστεί στον κόσμο του περιθωρίου. Θα δημιουργήσει το σύγχρονο λαϊκό τραγούδι της πόλης. Και θα αναστήσει μ’ αυτό πέντε γενιές.

»Δεν θα διστάσει στα δύσκολα τα επικίνδυνα χρόνια του Εμφυλίου να γράψει το «Κάποια μάνα αναστενάζει». Ένα τραγούδι που ακούγεται την ίδια ώρα, εκεί προς το σούρουπο μετά τη μάχη, και από τα δυο στρατόπεδα. Για να κάνει να ανθίσει ανάμεσα στις δυο παρατάξεις ένα λουλούδι συμφιλίωσης. Για να κάνει να φανεί ακόμα πιο έντονα η οδύνη της κοινής μάνας για το αίμα. Δεν θα διστάσει ακόμα, ο Τσιτσάνης, στα χρόνια που το ελληνικό λαϊκό τραγούδι νοθεύεται με κλεμμένα ινδικά μοτίβα, να καταγγείλει τη νοθεία και τους κλέφτες και να βρεθεί αντιμέτωπος με τους περισσότερους από τους ομοτέχνούς του. Θα κατορθώσει όμως, καίτοι ολομόναχος σχεδόν, να κερδίσει και αυτόν τον πόλεμο και να επιβάλλει το γνήσιο ελληνικό τραγούδι. Το τραγούδι που κύρια ο ίδιος εκφράζει με τις αριστουργηματικές «Συννεφιασμένες Κυριακές» και τις «Aχάριστές» του. Λαϊκός συνθέτης που το τραγούδι του, λες και πηγάζει απ’ τη μια καινούργια άγνωστη και ανεξάντλητη μουσική φλέβα, ο Tσιτσάνης, θα γίνει ο Δάσκαλος για όλους τους νεότερους συνθέτες.

Ο Τσιτσάνης είναι δάσκαλός μου

»Ο Μίκης Θεοδωράκης, πρώτος από όλους, που είχε την πρωτοβουλία να τον τιμήσει, μαζί με τον Μάνο Λοΐζο, στον περσινό μουσικό Αύγουστο, θα δηλώσει: «Ο Τσιτσάνης είναι δάσκαλός μου». Αλλά και ο Μάνος Χατζιδάκις χωρίς να το πει, θα δείξει πόσο λογαριάζει τον Τσιτσάνη: στα 1946 , Τσιτσάνη και Μητσάκη και Μπαγιαντέρα και Χατζηχρήστο θα παρουσιάσει στις ιστορικές πια «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» του. Ο Τσιτσάνης παίρνει με το σπαθί του θέση ανάμεσα στους δέκα πιο σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες, όπως έγραψε σε ένα βιβλίο του ο συνάδελφος Γιώργος Πηλίχος. Και ίσως την πρώτη».

Ήταν φιλόσοφος με τον τρόπο του

Και ο Γιώργος Λιάνης, δημοσιογράφος πάνω από όλα, εκτός από πολιτικός, έγραψε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, την επομένη του θανάτου του Βασίλη Τσιτσάνη: «Αν πούμε ότι η συνείδηση της ανθρώπινης μοίρας κατασταλάζει κάποια στιγμή στο βάθος κάθε ανθρώπου, αυτό είχε συμβεί στον Τσιτσάνη πάρα πολύ νωρίς. Ήταν φιλόσοφος με τον τρόπο του και ένας άνθρωπος που το ένστικτό του μπορούσε να υπερισχύσει δέκα διπλωμάτων πανεπιστημίου. Ο Τσιτσάνης έγινε ένα σταυροδρόμι όπου οι αισθηματικές διασταυρώσεις ολόκληρων γενεών βρήκαν τον τρόπο να αποκτήσουν φωνή.

»Παρόμοια φωνή βρήκε και το φαρμάκι που κρύβει μέσα του το γένος μας. Κανένας, ίσως, έλληνας ποιητής δεν ύμνησε τον έρωτα με τον τρόπο που τον ύμνησε ο Τσιτσάνης. Ήταν πανερωτικός, παγανιστικός και είχε και την ερωτική λειτουργία μια κατανυχτική προσήλωση που ανάλογη της μόνο στον Βάρναλη συνάντησα. Κατά την προσωπική μου γνώμη μέσα στην πνευματική ροή της μεταπολεμικής Ελλάδας προσέφερε στην πατρίδα μας τόσα πολλά όσα και οι μεγάλοι ποιητές της, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Βάρναλης και ο Σικελιανός.

»Σαν άνθρωπος ήταν μοναχικός και η επικοινωνία του με τον κόσμο γίνονταν μόνο μέσα από τα τραγούδια. Είναι βέβαιο ότι η ανθοφορία και η καρποφορία της μουσικής του διαδρομής μετράει πάνω από 1000 τραγούδια. Θα μπορούσε να πει κανένας πως τα δεσμά του χρόνου είναι αδύνατον να κλείσουν μια τέτοια ιδιοφυία. Μεγέθη και αναστήματα σαν του Τσιτσάνη μετατρέπουν τους αιώνες σε συμμάχους και τους παίρνουν με το μέρος τους. Τι εκπληκτικό! Ο Τσιτσάνης, όπως και ο Θεόφιλος, στηρίχθηκε στην αγαθότητα της ψυχής του». Τι άλλο;