Ιβάν ο Τρομερός: Απέκτησε τον υποτιμητικό τίτλο του από τους ιστορικούς της Δύσης - Oι Ρώσοι τον θεωρούν άγιο

Το έλεγαν Ιβάν, αλλά η Ιστορία του έδωσε το προσωνύμιο Τρομερός, επηρεασμένη από τους ιστορικούς της Δύσης. Οι Ρώσοι όμως έχουν άλλη άποψη για τον Τσάρο τους.

Μια μέρα σαν σήμερα, 3 Δεκεμβρίου του 1533, ένα νήπιο, μόλις τριών χρονών, ανακηρύχθηκε Μέγας Πρίγκιπας της Μόσχας, μετά τον θάνατο του πατέρα του από σηψαιμία. Η μητέρα του έπεσε θύμα πολιτικής δολοφονίας και το μικρό αγόρι έμεινε ορφανό, χωρίς την «οποιαδήποτε ανθρώπινη φροντίδα», όπως θα θυμόταν αργότερα και θα περιέγραφε τα σκληρά παιδικά του χρόνια· μεγάλωσε χωρίς στοργή και αγάπη και αυτή η ανατροφή σημάδεψε το χαρακτήρα του και δικαιολογεί τις όποιες ακρότητες του, που κατέγραψε η Ιστορία.

Στην Ελλάδα είναι γνωστός ως Ιβάν ο Τρομερος. Το πιο σωστό επίθετο, μεταφράζοντας τη ρωσική λέξη «grozni», θα ήταν «επιβλητικός» ή «αυτός που προκαλεί δέος», όμως το «τρομερός» του ταίριαζε περισσότερο, σύμφωνα με την εξωφρενική αγριότητα του και τα όσα υπέστησαν οι υπήκοοι του, όπως περιγράφουν ιστορικοί της Δύσης.

Η στέψη του Ιβάν έγινε στη Ρωσία το 1547 και στα 16 του ήταν Τσάρος Πασών των Ρωσιών, αντί για Μέγας Πρίγκιπας. Λίγες εβδομάδες αργότερα παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο, μέλος της οικογένειας Ρομανόφ. Ο τίτλος Τσάρος προέρχεται από τη λατινική λέξη Caesar και η Μόσχα μπορεί ποτέ να μην απέκτησε τη φήμη και τη λάμψη της Ρώμης όμως ο Ιβάν- όπως έχει γραφτεί- κατάφερε να φθάσει και να ξεπεράσει ίσως τις ακρότητες τη μεγαλομανία και τη διαστροφή πολλών από τους Καίσαρες.

Ταραχώδης βίος και σημαδεμένη μοίρα...

Και η οικογενειακή ζωή του Ιβάν ήταν ταραχώδης και επίσης «τρομερή»· έγινε πατέρας οκτώ φορές, αλλά πολλά από τα παιδιά του πέθαναν σε βρεφική ηλικία, ενώ ένα από αυτά ταξίδεψε στον Θεό με «οδηγό» τον πατέρα του τον ίδιο, όπως θρυλείται. Και με τις συζύγους του που δεν ήταν λίγες- 8 φορές νυμφεύθηκε- η μοίρα ήταν τραγική: δηλητηρίαση, πνιγμός, εγκλεισμός σε μοναστήρι, εξορία…

Όσο για τη δολοφονία του γιού του; Ο Ιβάν κατηγορείται ότι σκότωσε το παιδί του Ιβάν Ιβάνοβιτς, αν και δεν υπάρχουν επίσημες ιστορικές πηγές για το γεγονός. Λέγεται ότι, ο Ιβάν ο Τρομερός, θεώρησε τον γιο του υποκινητή εξέγερσης, κάτι που ο νεαρός αρνήθηκε· θυμωμένος, ο πατέρας του τον χτύπησε στο κεφάλι με το σκήπτρο του. Ο 27χρονος Ιβάν έπεσε αναίσθητος με μια πληγή που αιμορραγούσε στον κρόταφο. Ο Ιβάν ο Τρομερός ρίχτηκε αμέσως στον γιο του, φίλησε το πρόσωπό του προσπαθώντας να σταματήσει την αιμορραγία, ενώ του φώναζε: «Καταραμένος να 'μαι! Σκότωσα τον γιο μου! Σκότωσα τον γιο μου!». Ο Τσαρέβιτς πέθανε στις 19 Νοεμβρίου του 1581.

Από τις οκτώ γυναίκες που παντρεύτηκε ο Ιβάν, μόνο οι τρεις πρώτες αναγνωρίστηκαν ως νόμιμες συζύγους του από την Εκκλησία και μόνο την πρώτη αγάπησε πραγματικά. Η πρώτη σύζυγος του Ιβάν ήταν η Αναστασία Ρομάνοβνα, με την οποία νυμφεύθηκε λίγο μετά τη στέψη του· έμειναν μαζί μέχρι το θάνατο της, 13 χρόνια μετά. Ο Τσάρος και η Τσαρίνα απέκτησαν έξι παιδιά, εκ των οποίων τα τέσσερα πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Ο θάνατός της προκάλεσε μερικές από τις πρώτες εκρήξεις παράνοιας του Ιβάν· κατηγόρησε τους τους Ρώσους Βογιάρους (εκπρόσωποι της ανώτερης φεουδαρχικής τάξης) ότι δηλητηρίασαν τη γυναίκα του. Ο Ιβάν υπέβαλλε σε σκληρά βασανιστήρια τους Βογιάρους και πολλούς κατέσφαξε.

Ο Ιβάν, μέσω της γιαγιάς του Σοφίας Παλαιολογίνας ήταν δισεγγονός του Θωμά Παλαιολόγου, δεσπότη του Μωρέως, αδελφού των Ιωάννη Η΄ και Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου.

Ο Ιβάν απέκτησε τον τίτλο του: «τρομερός», από τους ιστορικούς της Δύσης που τον μισούσαν. Η Σφαγή του Νόβγκοροντ, την οποία προκάλεσε όταν τον ενημέρωσαν ότι η πόλη προσπαθεί να προσαρτηθεί στην Πολωνία, ήταν μια από τις αιτίες του απεχθούς προσωνύμιού του. Πηγές της εποχής υπολογίζουν τους νεκρούς από 2.700 έως 27.000, ενώ σημερινοί ερευνητές υπολογίζουν τα θύματα από 2.500 έως 12.000 μεταξύ των οποίων 1.500 ευγενείς.

Και για τον θάνατο του Ιβάν (Μάρτιος του 1584) έχουν γραφτεί πολλά. Η επίσημη εκδοχή υποστηρίζει ότι πέθανε από παθολογικά αίτια παίζοντας σκάκι· όταν όμως ανοίχθηκε ο τάφος του, στη δεκαετία του 1960 για εργασίες συντήρησης, οι επιστήμονες βρήκαν στα οστά του υψηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου. Συνεπώς: ή δηλητηριάστηκε ή έλαβε κατά λάθος υπερβολική δόση ψευδαργύρου, στα πλαίσια θεραπείας κατά της σύφιλης.

Η ρωσική παράδοση θέλει τον Ιβάν δίκαιο, άτεγκτο και συμπονετικό, φωτισμένο ηγεμόνα, πρόθυμο να προστατεύσει τον απλό λαό από τους τρυφηλούς Βογιάρους. Η εξόντωση των Βογιάρων ήταν το γεγονός που ικανοποίησε τον λαό, που τους θεωρούσε πηγή όλων των δεινών τους, παρά τον θορύβησε. Αυτή την εικόνα του Ιβάν παρουσιάζει στην ταινία «Ιβάν ο Τρομερός», ο Σεργκέι Αϊζενστάιν το 1944. Η ταινία θεωρείται ως μία από τις κορυφαίες του παγκόσμιου κινηματογράφου.