Γιατί μας ενόχλησε τόσο πολύ το «Met Gala» του Βρετανικού Μουσείου

«Τέτοιες ενέργειες είναι προσβλητικές για τα πολιτιστικά αγαθά και θέτουν σε κίνδυνο τα ίδια τα εκθέματα» υπογράμμισε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, σχολιάζοντας το φιλανθρωπικό δείπνο που διοργάνωσε το Βρετανικό Μουσείο το περασμένο Σάββατο, στην αίθουσα όπου φιλοξενούνται τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Και πράγματι, πώς να περιγράψει κανείς διαφορετικά τη βραδιά εκείνη; Τραπέζια στρωμένα κάτω από τον θόλο της Duveen Gallery, πολυτελή μενού, ποτήρια κρασιού να κυκλοφορούν ανάμεσα στα αρχαία μάρμαρα, μουσική και φώτα που αντανακλούσαν πάνω στα γλυπτά που άλλοτε στόλιζαν τον Παρθενώνα. Ένα σκηνικό θεαματικό και συνάμα θλιβερό. Γιατί μέσα σε αυτό το μείγμα επιδεικτικής χλιδής και ιστορικής ασέβειας, ο πολιτισμός έχασε για ακόμη μία φορά το βάθος του και μετατράπηκε σε φόντο κοινωνικής και οικονομικής προβολής.

Οι λαμπεροί καλεσμένοι άγγιζαν τους 800 και ο κάθε ένας είχε καταβάλλει περίπου 2.000 λίρες. Οι φωτογραφίες που διέρρευσαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης — και εν συνεχεία αποσύρθηκαν βιαστικά — έδειχναν τραπέζια στρωμένα ανάμεσα στα Μάρμαρα. Κάποιος μάλιστα φέρεται ν' άφησε ένα ποτήρι με κρασί πάνω σε αρχαίο γλυπτό. Ακόμη κι αν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό, αυτό δείχνει ότι η ιστορία χρησιμοποιείται ως τραπεζομάντιλο, η τέχνη ως διακοσμητικό φόντο.

Το Βρετανικό Μουσείο απάντησε τυπικά, μέσω εκπροσώπου του, πως «δεν θα προβεί σε σχόλια», διαβεβαιώνοντας ότι «η προστασία της συλλογής τίθεται πάνω απ’ όλα». Ωστόσο, πόση προστασία μπορεί να προσφέρει κανείς σ' ένα έργο τέχνης όταν το μετατρέπει σε σκηνικό για κατανάλωση; Η φιλανθρωπική πρόφαση — συγκέντρωση πόρων για τις διεθνείς συνεργασίες του μουσείου — δεν αναιρεί τη βαθύτερη εμπορική λογική της πράξης. Πρόκειται για μια εμπορική δοσοληψία ανάμεσα στα εκθέματα και στο κοινό, μια πράξη που απογυμνώνει τ' αντικείμενα από το νόημά τους και τα εκθέτει με τον χειρότερο τρόπο.

Η Τζάνετ Σούζμαν, πρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, χαρακτήρισε το δείπνο «μάλλον προκλητικό». Και πράγματι, το προκλητικό δεν είναι μόνο η εικόνα των διάσημων καλεσμένων ανάμεσα στα Γλυπτά. Είναι η αντίθεση ανάμεσα στη λαμπρότητα των προσώπων και στην ακινησία των μαρμάρων, που εκπέμπουν τη σιωπή μιας χαμένης ενότητας. Τα Γλυπτά, σύμβολα μιας εποχής που ύμνησε το ανθρώπινο μέτρο και τη δημοκρατία, παρακολούθησαν αμίλητα μια επίδειξη κοινωνικής υπεροψίας.

Η ειρωνεία είναι πως ανάμεσα στους καλεσμένους βρισκόταν και ο Εντ Βέιζι, επικεφαλής του Parthenon Project, που έχει ως στόχο — θεωρητικά τουλάχιστον — την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα. Τι άραγε ένιωσε αντικρίζοντας τα μάρμαρα περιτριγυρισμένα από πολυελαίους και ποτήρια σαμπάνιας; Πώς προσέγγισαν οι υπόλοιποι προσκεκλημένοι αυτά τα εκθέματα; Ως έργα τέχνης; Ως ιστορικά τεκμήρια; Ή απλώς ως σκηνικό για την επόμενη ανάρτηση στο Instagram;

«Το μουσείο αντιμετωπίζει τα μάρμαρα ως πηγή εσόδων» τόνισε η καθηγήτρια Νομικής Ειρήνης Σταματούδη, ως μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, σε πρωινή ενημερωτική εκπομπή. Και πράγματι, η πολιτική του Βρετανικού Μουσείου αντανακλά μια ευρύτερη τάση. Καθώς η κρατική χρηματοδότηση για τις τέχνες στη Βρετανία μειώνεται, τα μουσεία στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε ιδιωτικά κεφάλαια και χορηγίες. Η κουλτούρα της αγοράς εισχωρεί εκεί όπου θα έπρεπε να δεσπόζει η κουλτούρα της μνήμης.

Αν τα Γλυπτά του Παρθενώνα θεωρούνται «asset», ένα «επενδυτικό προϊόν» που μπορεί ν' αποφέρει κέρδος μέσω εκδηλώσεων, φωτογραφίσεων ή εμπορικών συνεργασιών, τότε ο πολιτισμός χάνει το ηθικό του θεμέλιο. Μετατρέπεται σε προϊόν προς κατανάλωση, σε εργαλείο δημοσίων σχέσεων. Και όσο οι αίθουσες των μουσείων μεταμορφώνονται σε χώρους πάρτι, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τον αρχικό σκοπό της ύπαρξής τους, δηλαδή τη διατήρηση και τον σεβασμό της ανθρώπινης δημιουργίας.

Η επιστροφή των μαρμάρων στην Ελλάδα

Η ελληνική πλευρά αντέδρασε έντονα, και δικαίως. Όπως σημείωσε η κ. Σταματούδη, είναι «αγχωτικό και εξοργιστικό» να βλέπεις ανθρώπους σε απόσταση αναπνοής από τα Γλυπτά, με ποτήρια κρασί στο χέρι. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς συντηρητής έργων τέχνης για ν' αντιληφθεί τον κίνδυνο. Τα φώτα, η μουσική, οι δονήσεις, η ανθρώπινη απροσεξία, όλα αποτελούν παράγοντες φθοράς.

Αλλά πέρα από τον φυσικό κίνδυνο υπάρχει ο ηθικός παραλογισμός. Ενα μνημείο που ανήκει στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά, και που παραμένει διχασμένο ανάμεσα σε δύο χώρες, χρησιμοποιείται ως σκηνικό κοινωνικής προβολής. Πώς μπορεί το μουσείο να μιλά για «προστασία» όταν παραβιάζει τον ίδιο τον σεβασμό που οφείλει στα εκθέματα; Και πώς μπορεί η Βρετανία να αξιώνει ρόλο θεματοφύλακα της παγκόσμιας κληρονομιάς όταν μετατρέπει τα ιερά μάρμαρα σε αντικείμενα επίδειξης;

Η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν είναι μόνο νομικό ή πολιτικό ζήτημα. Είναι βαθιά ηθικό. Αν το Βρετανικό Μουσείο είχε συνειδητοποιήσει αυτή τη διάσταση, όπως σημειώνει η κ. Σταματούδη, τα Γλυπτά θα είχαν ήδη επιστρέψει. Και η βρετανική κοινωνία φαίνεται να το κατανοεί. Ερευνες δείχνουν πως πάνω από το 75% των Βρετανών τάσσονται υπέρ της επιστροφής τους. Ακόμη και οι Times of London — μετά από πέντε δεκαετίες — δημοσίευσαν κύριο άρθρο που στηρίζει το αίτημα της Ελλάδας.

Η πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια είναι σημαντική, όμως τα «αγκάθια» παραμένουν. Η Βρετανία μιλά για δάνειο, ενώ η Ελλάδα ζητά μόνιμη επανένωση. Πώς να δεχθείς «δάνειο» για κάτι που σου ανήκει; Η έννοια αυτή από μόνη της αποτελεί προσβολή, σαν να ζητά κανείς την άδεια να επισκεφθεί το ίδιο του το σπίτι.

Το δείπνο στο Βρετανικό Μουσείο είναι κάτι περισσότερο από μια άστοχη εκδήλωση. Είναι καθρέφτης της εποχής μας. Μιας εποχής που ανταλλάσσει τον σεβασμό με το θέαμα, τη μνήμη με την εμπειρία, τη γνώση με την εντύπωση. Ζούμε στην εποχή του «instagramικού» πολιτισμού, όπου το σημαντικό δεν είναι τι βλέπεις, αλλά πώς φαίνεσαι όταν το βλέπεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα Γλυπτά του Παρθενώνα έγιναν φόντο για μια βραδιά πολυτέλειας — μια «ροζ» βραδιά σ' έναν χώρο που θα έπρεπε να εμπνέει δέος και περισυλλογή.

Κάποιοι ίσως πουν ότι υπερβάλλουμε, ότι πρόκειται απλώς για έναν τρόπο συγκέντρωσης πόρων. Όμως η ουσία δεν βρίσκεται στα χρήματα, αλλά στην αντίληψη. Το Βρετανικό Μουσείο δείχνει πως δεν αντιλαμβάνεται τα Γλυπτά ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, αλλά ως εργαλείο επικοινωνίας και προβολής. Και αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί δυσκολεύεται να κατανοήσει την ελληνική επιμονή για επιστροφή τους. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αντικείμενα, είναι κομμάτι ενός ενιαίου μνημείου που ανήκει στον τόπο όπου γεννήθηκε η έννοια του μέτρου, του φωτός, της δημοκρατίας.

Διαβάστε ακόμη

Η σφαίρα που πήρε την αθωότητα μιας γενιάς: 17 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη και η μνήμη δεν σβήνει

Αυτά είναι τα ακριβά φάρμακα που θα διατίθενται και σε ιδιωτικά φαρμακεία από τον Ιανουάριο

Ανατροπή στη δολοφονία Καρυώτη: «Μου δώσανε φράγκα για να ομολογήσω, να μείνει μεταξύ μας»

Δώρο Χριστουγέννων για όλους; Παλιά ιστορία που πονάει – Πώς καθιερώθηκε