Πώς ο Ναπολέων της Μικρασίας προδόθηκε από στρατηγό του και ήρθε το Βατερλώ του Ελληνικού Στρατού – Σκέφτηκε μήπως έπρεπε να αυτοκτονήσει, αλλά…

Πώς ο Ναπολέων της Μικρασίας προδόθηκε από στρατηγό του και ήρθε το Βατερλώ του Ελληνικού Στρατού! Σκέφτηκε, ο Αρχιστράτηγος, μήπως έπρεπε να αυτοκτονήσει, αλλά…

Πολλοί τον είπαν Ναπολέοντα της Μικρασίας· ουδεμία σχέση με τον Βοναπάρτη; Το Βατερλώ του Ελληνικού Στρατού στο Αφιόν Καραχισάρ ήταν, όμως, γεγονός· απότοκο (και) της ανεπάρκειάς του ή και της κακής τύχης του επικεφαλής του στρατεύματος; Ερωτηματικά 103 χρόνια μετά. Κι όμως, ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης, που παρέδωσε στρατό και ξίφος στους Τούρκους, είχε κοινά με τον Αυτοκράτορα της Γαλλίας.

Ειρωνεία; Ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ, όταν συνάντησε- αιχμάλωτο πλέον- τον αρχιστράτηγο του Ελληνικού Στρατού του είπε σκωπτικά: «Αρχιστράτηγε γνωρίζετε ότι και ο Ναπολέων Βοναπάρτης είχε αιχμαλωτισθεί; Ο πόλεμος είναι τυχερό παιχνίδι. Δώσατε τον καλύτερο εαυτό σας αλλά εμείς νικήσαμε». Ο Κεμάλ είχε αποκαλέσει Αρχιστράτηγο τον Τρικούπη, που μάθαινε από τους Τούρκους την προαγωγή του, αλλά…

Πάντα υπάρχει ένας μοιραίος στρατηγός

Μοιραίος αξιωματικός στάθηκε ο υποστράτηγος Κίμων Διγενής, διοικητής της 13ης μεραρχίας και του Β΄ Σώματος του Ελληνικού Στρατού. Όπως και ο στρατηγός του Ναπολέοντα Εμανουέλ ντε Γκρουσί, δεν αντελήφθη ότι έπρεπε να αναλάβει πρωτοβουλία και να σπεύσει προς ενίσχυση των βασικών δυνάμεων του Βοναπάρτη, έτσι και ο Διγενής (ιστορικό όνομα, γλίσχρος ο ανήρ) δεν ήταν διορατικός και φάνηκε ολίγιστος όταν χρειάστηκε η αρωγή του! Ο διοικητής του V Σώματος Στρατού των Τούρκων, Φαχρετίν Αλτάι έχει πει για τον Διγενή: «Όταν ρώτησα το Διγενή γιατί καθυστέρησε να κινηθεί προς βοήθεια του Τρικούπη, απάντησε ότι ήταν υποχρεωμένος να υπερασπιστεί τις θέσεις του»! Το ίδιο είχε επικαλεστεί και ο Γκρουσί!

«Ρωτήστε τον...»

Ο Διγενής δεν είχε αντιληφθεί ότι απέναντι του οι εχθρικές δυνάμεις ήταν εξαιρετικά ασθενείς κι’ όταν στράφηκε προς βοήθεια του Τρικούπη απέστειλε τμηματικά δυνάμεις κάτι που διευκόλυνε τους Τούρκους να τις αντιμετωπίσουν και να τις εξουδετερώσουν. Συνεπώς, ο Τρικούπης δεν είχε την βοήθεια που περίμενε· μάλιστα συνομιλώντας με τον Ισμέτ Πασά [Ινονού] του είχε πει με δόση πίκρας: «Πολέμησα μόνο με τις δικές μου δυνάμεις. Οι λίγες ενισχύσεις που έλαβα έφθασαν τμηματικά και αργά και δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν». Όταν ο Ισμέτ ρώτησε γιατί συνέβη αυτό, ο Τρικούπης, γυρίζοντας προς το μέρος του Κίμωνα Διγενή, απάντησε: «Ρωτήστε τον... Ο φίλος μου δεν με βοήθησε»!
Τότε ο Διγενής, εκνευρισμένος, αντέτεινε: «Πώς μπορούσα να βοηθήσω; Και εγώ δεχόμουν επίθεση. Και η εναντίον μου επίθεση ήταν εξίσου σφοδρή. Όλες μου οι θέσεις είχαν πέσει. Στην αρχή προσπάθησα να αντιμετωπίσω την κατάσταση. Οι διαταγές ήταν να κρατήσω τις θέσεις μου και για αυτό με τις δυνάμεις μου ενίσχυσα το μέτωπο και με αντεπίθεση πέτυχα να καταλάβω ξανά τις χαμένες θέσεις»...

Και τότε ο Ισμέτ πληροφόρησε τους δύο έλληνες αξιωματικούς ότι αυτή ήταν η επιτυχία του αρχικού σχεδίου των Τούρκων, η παραπλάνηση, δηλαδή, του στρατηγού Διγενή, που μαχόταν ουσιαστικά έχοντας ως αντίπαλο μια τουρκική μεραρχία ενώ διέθετε εξαπλάσιες δυνάμεις κι έτσι άφησε αβοήθητο τον Τρικούπη! Ο Τρικούπης στράφηκε ξανά προς το Διγενή λέγοντας: «Έλα, του είπα, αλλά δεν ήρθε»! Ο Διγενής δεν πήγε και όλα έγιναν στάχτη για τους Έλληνες.

Υποχρεώθηκε σε συνθηκολόγηση

Ο Τρικούπης, αφού αποπειράθηκε για τελευταία φορά να αντιτάξει άμυνα μέχρις εσχάτων στο Καρατζά Χισάρ και αφού αντιλήφθηκε ότι δεν απολάμβανε πλέον της εμπιστοσύνης των στρατιωτών του, των οποίων η ανοχή είχε υπερβεί κάθε όριο, αναγκάστηκε να ζητήσει συνθηκολόγηση. Το βασικό στράτευμα ήταν αποκομμένο από πληροφορίες (οι Τούρκοι είχαν καταστρέψει τις επικοινωνίες), δίχως τροφή, νερό, πολεμοφόδια και- κυρίως- ηθικό. Λέγεται ότι ο Τρικούπης παραπλανήθηκε από επιτελείς του για το αξιόμαχο του στρατεύματος.
Είναι αποδεδειγμένο από διηγήσεις και ιστορικές έρευνες, ότι η πρόθεση του Νικολάου Τρικούπη ήταν να διατάξει αντίσταση «μέχρις εσχάτων». Κατάλαβε, όμως, από πληροφορίες και από εκτιμήσεις δικές του ότι οι 5.000 στρατιώτες του δεν είχαν καμιά διάθεση να σκοτωθούν στα βάθη της Ανατολίας. Είχαν ήδη παρουσιαστεί κρούσματα απειθαρχίας και ήταν βέβαιο ότι μια διαταγή για αγώνα «μέχρις εσχάτων» που θα κατέληγε σε σφαγή, θα προκαλούσε κύματα στάσεων και λιποταξιών· αυτές ήταν οι πληροφορίες του Τρικούπη και έτσι διέταξε την παράδοση: «Οιαδήποτε άμυνα θα αποτελούσε άσκοπον θυσίαν» ανακοίνωσε και κατέθεσε τα όπλα.

Τουρκικές ιστορικές πηγές πρόσκεινται ξεκάθαρα υπέρ του Τρικούπη: «Οι έλληνες στρατιώτες αρνούνταν να μετακινηθούν στις θέσεις που είχαν διαταχθεί και ενημέρωναν τους αξιωματικούς τους ότι δεν θέλουν να πεθάνουν μάταια. Ο Τρικούπης- σε δύσκολη θέση- προσπάθησε να υποχρεώσει με κάθε τρόπο τους στρατιώτες του να πολεμήσουν, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Τρικούπης δεν κατάφερε επίσης να χρησιμοποιήσει το πυροβολικό του, επειδή οι στρατιώτες απειλούσαν να σκοτώσουν τους αξιωματικούς αν άνοιγαν πυρ. Μια άλλη ομάδα στρατιωτών απείλησε τους αξιωματικούς της ότι θα τους αιχμαλωτίσουν και θα τους παραδώσουν στους Τούρκους αν συνέχιζαν τη μάχη. Η ολοένα εκτεταμένη εξέγερση μεταξύ των στρατιωτών οδήγησε τον Τρικούπη στο συμπέρασμα ότι η αντίσταση εναντίον των Τούρκων δεν είναι δυνατή και έτσι αποφασίζει να παραδοθεί».

Το ημερολόγιο έγραφε 2 Σεπτεμβρίου του 1922, ήταν πέντε η ώρα, που το φθινόπωρο βραδιάζει· το σκοτάδι θα απλωνόταν για χρόνια πάνω από την Ελλάδα. Η Μικρασία; Βυθίστηκε στο αίμα και τις οιμογές!

Με βαρύ όνομα και ισχυρούς προστάτες

Ο Τρικούπης είχε γεννηθεί στο Μεσολόγγι το 1868 και ήταν εξάδελφος του πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη. Ο Νικόλαος Τρικούπης είχε κατακτήσει χάλκινο μετάλλιο στη σκοποβολή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1897 στο αγώνισμα του στρατιωτικού τυφεκίου. Επίσης ο Τρικούπης, είχε όνειρο να γίνει συγγραφέας· έγραψε το πόνημα «Εκγύμνασις Ίππου» και όταν αποσύρθηκε από τον πολιτικό βίο έγραψε τα Απομνημονεύματά του.
Ο Τρικούπης φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και έδωσε το «παρών» σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Από τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία ετέθη επικεφαλής του Α’ Σώματος Στρατού. Μετά την προσπάθεια των Ελλήνων, το καλοκαίρι του 1921, να καταλάβουν την Άγκυρα, το Α΄ Σώμα Στρατού καθηλώθηκε επί ένα χρόνο στο Αφιόν Καραχισάρ. Τον Αύγουστο του 1922, οι Τούρκοι εξαπέλυσαν την αντεπίθεση, η οποία θα κατέληγε στην τραγωδία για τον Ελληνισμό της Μικρασίας.

Πράξη ηρωϊκή από σπαρτιάτη αξιωματικό

Την ώρα που ο Τρικούπης παρέδιδε τον Ελληνικό Στρατό, ο αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέτας, από τη Σπάρτη, αρνήθηκε να υπακούσει· ανέβηκε στο άλογο του και κάλπασε, μόνος του, εναντίον των Τούρκων κραδαίνοντας το σπαθί του· έπεσε διάτρητος από τις σφαίρες. Ανάμεσα στους αξιωματικούς που αρνήθηκαν να παραδώσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους ήταν και ο (τότε) ταγματάρχης Γεώργιος Τσολάκογλου, επιτελάρχης της IV Μεραρχίας που διέσωσε τους στρατιώτες του διαφεύγοντας από το πεδίου της μάχης του Αλί Βεράν. Η Ιστορία, όμως, κρατούσε μια συνθηκολόγηση, περίπου 20 χρόνια μετά, που θα την υπέγραφε ο Τσολάκογλου

Ο Νικόλαος Τρικούπης και ο στρατηγός Κίμων Διγενής, μετά την παράδοση του στρατεύματος, οδηγήθηκαν στον υπαρχηγό του Κεμάλ, τον Ισμέτ Πασά, που τους έφερε μπροστά στον Κεμάλ. «Ελάτε, καθίσατε στρατηγέ, θα πρέπει να είστε κουρασμένος» είπε ο Κεμάλ και πρόσφερε τσιγάρο στον Τρικούπη ενώ του παρήγγειλε καφέ. Ο Τρικούπης αρκέστηκε να του πει ότι εντυπωσιάστηκε γιατί δεν περίμενε ότι ήταν τόσο νέος στην ηλικία.

«Κάτι που αφορά εσάς προσωπικά...»

Η συζήτηση μεταξύ Κεμάλ και Τρικούπη κράτησε πολύ και ο επίλογος είναι ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα περιστατικά των δραματικών εκείνων ημερών. Ο Κεμάλ είχε πει στον Τρικούπη: «Ο πόλεμος είναι τύχη. Τυχερό παιχνίδι, στρατηγέ. Το άριστο γίνεται κάποτε χειρότερο. Κάνατε το καλύτερο και ως στρατιώτης και ως έντιμος άνθρωπος. Η ευθύνη βαραίνει την τύχη. Μη θλίβεστε». Και ο Τρικούπης κατεβάζοντας τα μάτια διερωτήθηκε αν είχε κάνει το σωστό δίνοντας στον Κεμάλ να καταλάβει ότι εννοούσε εάν έπρεπε να είχε αυτοκτονήσει. Ο Κεμάλ τον πλησίασε, τον κοίταξε στα μάτια και με κυνικό βλέμμα του απάντησε: «...αυτό είναι κάτι που αφορά εσάς προσωπικά»…

Ουδέποτε λογοδότησε!

Ο Τρικούπης αποστρατεύθηκε μετά την συνθηκολόγηση, όμως δεν ήταν ανάμεσα στους κατηγορούμενους της Δίκης των Έξι, ούτε κλήθηκε ποτέ σε απολογία. Κάποιοι υποστήριζαν (στα καφενεία) ότι ο στρατηγός ήταν πράκτορας των Βρετανων… Άλλωστε το στρατιωτικό παρελθόν του Τρικούπη (είχε εγκαταλείψει το στράτευμά- επιτελάρχης της 3ης Μεραρχίας- στο Πίροτ της Σερβίας κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εν μέσω ψύχους και κατέβηκε στη Θεσσαλονίκη δίχως να ενημερώσει!) δεν ήταν συναφές με τη στρατιωτική ανέλιξή του… Επίσης, ο Τρικούπης θεωρείτο άνθρωπος του βασιλιά Κωνσταντίνου. «Από πού και ως πού, ο Τρικούπης Αρχιστράτηγος;» σχολίαζαν στην Αθήνα το 1922…

Το 1927, επί Οικουμενικής Κυβέρνησης Αλεξάνδρου Ζαΐμη, ο Τρικούπης, ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία και μάλιστα προήχθη σε αντιστράτηγο και αποστρατεύτηκε. Την επόμενη χρονιά, το 1928, επί Κυβέρνησης Βενιζέλου, ο Νικόλαος Τρικούπης διορίστηκε Νομάρχης Αττικοβοιωτίας· πέθανε στα 91 του, το 1959.

Ο Τρικούπης δεν αυτοκτόνησε, η Ελλάδα ταπεινώθηκε και το ξίφος του Αρχιστράτηγου των ελληνικών δυνάμεων κοσμεί πλέον το Πολεμικό Μουσείο της Άγκυρας.
«Ο θάνατος δεν είναι τίποτα· το να ζεις όμως νικημένος και λησμονημένος είναι σαν να πεθαίνεις κάθε μέρα», είχε πει ο Ναπολέων Βοναπάρτης… Κάτι ήξερε ο ηττημένος του Βατερλώ.