Η σκοτεινή διαδρομή του Λάσλο Κρασναχορκάι, όπου η ελπίδα δεν σβήνει ποτέ

Ποιος είναι ο Λάσλο Κρασναχορκάι που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Λάσλο Κρασναχορκάι (Copyright: ASSOCIATED PRESS)

«Η ζωή μου είναι μια διαρκής διόρθωση». Με αυτή τη φράση ο Ούγγρος συγγραφέας Λάσλο Κρασναχορκάι (Laszlo Krasznahorkai) συνόψισε, μιλώντας σε σουηδικό ραδιόφωνο, τη φιλοσοφία μιας ζωής αφιερωμένης στη γλώσσα, στη σιωπή και στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης. Λίγες ώρες νωρίτερα, η Σουηδική Ακαδημία είχε ανακοινώσει ότι του απονέμεται το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2025, «για το συναρπαστικό και οραματικό του έργο που, εν μέσω αποκαλυπτικού τρόμου, επιβεβαιώνει τη δύναμη της τέχνης».

Ο Κρασναχορκάι, σήμερα 71 ετών, είναι ο δεύτερος Ούγγρος που λαμβάνει τη σημαντικότερη λογοτεχνική διάκριση στον κόσμο, μετά τον Ίμρε Κέρτεζ (Imre Kertesz) το 2002. Το χρηματικό έπαθλο φτάνει τα 11 εκατομμύρια σουηδικές κορώνες –περίπου 1,2 εκατομμύρια δολάρια– αλλά για τον ίδιο, το βραβείο αυτό είναι περισσότερο μια επιβεβαίωση πως «η τέχνη εξακολουθεί να έχει σημασία σ' έναν κόσμο που καταρρέει».

Ο Λάσλο Κρασναχορκάι γεννήθηκε το 1954 στη μικρή πόλη Γιούλα, στα νοτιοανατολικά της Ουγγαρίας, κοντά στα σύνορα με τη Ρουμανία. Γιος δικηγόρου και υπαλλήλου κοινωνικής ασφάλισης, μεγάλωσε σε μια εποχή πολιτικής καχυποψίας και λογοκρισίας. Σπούδασε νομικά και στη συνέχεια φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Szeged, αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι το μέλλον του βρισκόταν αλλού. «Στη λογοτεχνία βρήκα το μόνο καταφύγιο από τον παραλογισμό της ιστορίας» έχει πει.

Η πρώτη του επαφή με το ευρύ κοινό ήρθε το 1985, όταν κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Το τανγκό του Σατανά» (εκδ. Πόλις). Η ιστορία περιγράφει ένα απομονωμένο χωριό, βυθισμένο στην εγκατάλειψη και την παρακμή, στα βάθη μιας ουγγρικής πεδιάδας που τη σαρώνει ο άνεμος και η αδιάκοπη βροχή. Παντού λάσπη, αγέλες σκύλων τριγυρίζουν και οι λιγοστοί κάτοικοι φυτοζωούν ανάμεσά τους, ένας γιατρός χωρίς ασθενείς κι ένας δάσκαλος χωρίς μαθητές. Χωρίς δουλειά, παλεύουν ο ένας εναντίον του άλλου και προσπαθούν να επιβιώσουν μέσω της ίντριγκας, της προδοσίας, της απιστίας, νιώθοντας βαθιά απόγνωση. Κάθε προσπάθεια φυγής είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων. Το βιβλίο αυτό έγινε η αρχή μιας καριέρας που θα τον καθιέρωνε ως έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ευρωπαίους συγγραφείς.

Η Σούζαν Σόνταγκ τον είχε χαρακτηρίσει «δάσκαλο της Αποκάλυψης». Δεν το είπε τυχαία. Οι ήρωες του Κρασναχορκάι ζουν στα όρια, μεταξύ ελπίδας και απελπισίας, πίστης και παραίτησης, τάξης και χάους. Οι κόσμοι που περιγράφει μοιάζουν ήδη κατεστραμμένοι. Οχι όμως χωρίς ομορφιά.

Το συγγραφικό του ύφος αναγνωρίζεται από την πρώτη πρόταση. Μεγάλες φράσεις, που συχνά εκτείνονται σε ολόκληρες σελίδες χωρίς τελεία, χωρίς παραγράφους. Οι προτάσεις του ρέουν σαν ποταμός, οδηγώντας τον αναγνώστη μέσα σ' ένα σύμπαν παραληρηματικής ακρίβειας και υπαρξιακής ειρωνείας. «Όταν γράφω, η γλώσσα με οδηγεί, όχι εγώ αυτήν» είχε δηλώσει σε συνέντευξη στη Guardian, το 2015.

Η Σουηδική Ακαδημία, στην ανακοίνωσή της, τον περιέγραψε ως «μεγάλο επικό συγγραφέα της Κεντρικής Ευρώπης, στην παράδοση που εκτείνεται από τον Κάφκα έως τον Τόμας Μπέρνχαρντ, χαρακτηριζόμενη από τον παραλογισμό και την υπερβολή του γκροτέσκου». Τα τοπία των έργων του ακολουθούν μια τροχιά που ξεκινά από τα ερειπωμένα χωριά της Ουγγαρίας και φτάνει ως την Άπω Ανατολή. Από τη «Μελαγχολία της Αντίστασης» μέχρι το «Πόλεμος και Πόλεμος», ο Κρασναχορκάι χρησιμοποιεί το τοπικό για να αγγίξει το παγκόσμιο.

Στα κείμενά του, η Ιστορία είναι πρωταγωνιστής. Οι συλλογικές φάρμες της μετακομμουνιστικής Ουγγαρίας, οι έρημες πλατείες, οι αλκοολικοί, οι παράφρονες και οι «προφήτες της καταστροφής» αποτελούν σύμβολα μιας εποχής που χάνει τον προσανατολισμό της. Η ίδια η Ακαδημία σημείωσε: «Όλοι περιμένουν ένα θαύμα, μια ελπίδα που διαψεύδεται ήδη από την πρώτη πρόταση του βιβλίου.

Στη σκιά του Κάφκα

Ο Κρασναχορκάι έχει παραδεχθεί πολλές φορές ότι ζει «με τον Κάφκα». «Όταν δεν διαβάζω Κάφκα, σκέφτομαι τον Κάφκα. Κι όταν δεν τον σκέφτομαι, μου λείπει να τον σκέφτομαι» είχε δηλώσει στο White Review, το 2013. Η σχέση του με τον μεγάλο Τσέχο συγγραφέα είναι βαθιά. Οχι μιμητική, αλλά υπαρξιακή. Από τον Κάφκα αντλεί τη συνείδηση του αδιεξόδου και την αίσθηση της εσωτερικής ενοχής, αλλά και το χιούμορ που φωτίζει τις πιο σκοτεινές του σελίδες.

Το 1987, δύο χρόνια μετά το «Το τανγκό του Σατανά» (εκδ. Πόλις), ο Κρασναχορκάι εγκαταλείπει την κομμουνιστική Ουγγαρία και μετακομίζει στο Δυτικό Βερολίνο. Εκεί, για πρώτη φορά, όπως λέει, βιώνει «τη γεύση της ελευθερίας».

Η εμπειρία της εξορίας και των ταξιδιών που έκανε στην Ασία —στην Κίνα, την Ιαπωνία και τη Μογγολία— διαμόρφωσε βαθιά το έργο του. Στο «Destruction and Sorrow Beneath the Heavens», ο συγγραφέας περιπλανιέται σ' έναν κόσμο όπου το παρελθόν έχει απολέσει κάθε νόημα. Το βιβλίο μοιάζει με φιλοσοφικό ημερολόγιο, στο οποίο η παράδοση και η παρακμή συνυπάρχουν.

Πολιτική άποψη

Αν και ο Κρασναχορκάι αποφεύγει τα μικροπολιτικά σχόλια, δεν δίστασε να ασκήσει δριμεία κριτική στον Βίκτορ Όρμπαν και στην ουγγρική κυβέρνηση. Σε συνέντευξή του, στο Yale Review, νωρίτερα φέτος, χαρακτήρισε τη στάση της Βουδαπέστης απέναντι στον πόλεμο της Ουκρανίας «ψυχιατρική περίπτωση». «Πώς μπορεί μια χώρα να είναι ουδέτερη, όταν η Ρωσία εισβάλλει σ' έναν γείτονα;» διερωτήθηκε.

Παρόλα αυτά, ο ίδιος ο Όρμπαν έσπευσε να τον συγχαρεί στο Χ, γράφοντας: «Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, νομπελίστας λογοτεχνίας, φέρνει υπερηφάνεια στο έθνος μας. Συγχαρητήρια!»

Η αντίφαση αυτή —ένας αντισυστημικός συγγραφέας να γίνεται εθνικό σύμβολο— αποτυπώνει ίσως καλύτερα απ’ οτιδήποτε άλλο τη σχέση της Ουγγαρίας με τη δική της κουλτούρα.

Τα έργα του Κρασναχορκάι μοιάζουν σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ. Ο καθηγητής Τζέισον Γουίτακερ του Πανεπιστημίου του Λίνκολν σημείωσε: «Ζούμε σ' έναν 21ο αιώνα πιο εχθρικό και σκοτεινό απ’ όσο ελπίζαμε. Οι μελαγχολικές και σαρκαστικές πλευρές των βιβλίων του Κρασναχορκάι, όπως το Satantango, ίσως αγγίξουν περισσότερους αναγνώστες σήμερα παρά ποτέ».

Η φράση αυτή συνοψίζει την ουσία του έργου του. Μέσα στην καταστροφή, η επιμονή του ανθρώπου να κατανοήσει τον κόσμο.

Η φιλία με τον Μπέλα Ταρ και ο κινηματογράφος

Η φήμη του Κρασναχορκάι δεν θα ήταν η ίδια χωρίς τη μακρόχρονη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ. Ο τελευταίος μετέφερε στον κινηματογράφο μερικά από τα σημαντικότερα έργα του, μεταξύ αυτών το «Το τανγκό του Σατανά» —μια ταινία επτά ωρών, ασπρόμαυρη, σχεδόν υπνωτιστική— και το «Η μελαγχολία της αντίστασης». «Όταν διάβασα το Satantango, ήξερα αμέσως ότι έπρεπε να το κάνω ταινία» δήλωσε ο Ταρ στο Reuters μετά την ανακοίνωση του Νόμπελ.

Η συνεργασία τους δεν ήταν εύκολη, αλλά γέννησε μερικές από τις πιο εμβληματικές στιγμές του ευρωπαϊκού σινεμά των τελευταίων δεκαετιών. Η εικόνα του κόσμου τους είναι σκοτεινή, αλλά ποτέ χωρίς ανθρωπιά.

Τα βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα

Τα βιβλία του κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Πόλις: «Πόλεμος και πόλεμος», «Η μελαγχολία της αντίστασης», «Το τανγκό του Σατανά», «H Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω», «Η επιστροφή του Βαρόνου Βένκχαϊμ» και «Χερστ 07769: Η ιστορία Μπαχ του Φλόριαν Χερστ». Αναμένεται εντός των ημερών στα βιβλιοπωλεία το πρόσφατο έργο του συγγραφέα «Πάει και το Φραντζολάκι», σε μετάφραση της Μανουέλας Μπέρκι από τα ουγγρικά.

Ο Κρασναχορκάι θα παραλάβει το Νόμπελ Λογοτεχνίας σε ειδική τελετή στη Στοκχόλμη, τον Δεκέμβριο. Υπενθυμίζεται πως το βραβείο έχει αποδοθεί 117 φορές από το 1901 σε 121 άτομα. Η γηραιότερη λογοτέχνις που κέρδισε το βαρύτιμο βραβείο είναι η Ντόρις Λέσλινγκ, το 2007, σε ηλικία 87 ετών. Το όνομά του προστέθηκε σε μια λίστα που περιλαμβάνει τον Φόκνερ, τον Φώκνερ, τον Χέμινγουεϊ, τον Καμύ, τον Μπόμπ Ντίλαν, την Όλγκα Τοκάρτσουκ και τη Χαν Κανγκ — την περυσινή νικήτρια.

Στο έργο του Κρασναχορκάι δεν υπάρχει διαφυγή, υπάρχει όμως επιμονή. Οι χαρακτήρες του περιμένουν ένα θαύμα, ακόμα κι όταν γνωρίζουν πως δεν θα έρθει ποτέ. Στον κόσμο του, η τέχνη είναι η τελευταία πράξη ελευθερίας. Ο ίδιος το συνοψίζει καλύτερα απ’ όλους: «Δεν έχω να προτείνω κανένα βιβλίο μου σε όποιον δεν με έχει διαβάσει. Θα του έλεγα να πάει να καθίσει σιωπηλά κάπου, δίπλα σε ένα ρυάκι, χωρίς να σκέφτεται τίποτα. Εκεί, ίσως συναντήσει κάποιον που έχει ήδη διαβάσει τα βιβλία μου».

Διαβάστε ακόμη