Edmund White: Πρωτοπόρος της queer λογοτεχνίας, πέθανε σε ηλικία 85 ετών

Σε ηλικία 85 ετών, άφησε την τελευταία του πνοή, ο παγκοσμίου φήμης συγγραφέας, Έντμουντ Ουάιτ (Edmund White). Τη δυσάρεστη είδηση επιβεβαίωσε ο σύζυγός του, Μάικλ Κάρολ, ο οποίος ανέφερε ότι κατέρρευσε εξασθενημένος από μια «άγρια στομαχική ίωση». Ο Ουάιτ είχε επιβιώσει από δύο σοβαρά εγκεφαλικά επεισόδια το 2012 και μια καρδιακή προσβολή το 2014.

Σε μια εποχή όπου οι λέξεις μπορούσαν να κοστίσουν καριέρες, φιλίες ή ακόμα και ζωές, ο Ουάιτ είχε επιλέξει να μιλήσει – όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά για μια ολόκληρη κοινότητα που παρέμενε για δεκαετίες στο περιθώριο. Συγγραφέας, δοκιμιογράφος και βιογράφος, γεννημένος το 1940 στο Σινσινάτι του Οχάιο, υπήρξε ένας από τους πιο καθοριστικούς εκπροσώπους της γκέι λογοτεχνίας του 20ού και 21ου αιώνα.

Γεννημένος στο Σινσινάτι, ο Έντμουντ Βαλεντάιν Ουάιτ Γ΄ ήταν το δεύτερο παιδί της σχολικής ψυχολόγου Ντελάιλα («Τέντι») και του χημικού μηχανικού Έντμουντ Βαλεντάιν Ουάιτ Β΄ — ενός άνδρα που, όπως έγραψε ο γιος του, ήταν «διάσημος γυναικάς». Αυτή ήταν όμως η λιγότερο σκοτεινή πτυχή της σεξουαλικότητας στην παιδική του ηλικία.

Ο ίδιος αποκάλυψε ότι ο πατέρας του είχε κακοποιήσει σεξουαλικά τη μεγαλύτερη αδελφή του, ενώ ο ίδιος είχε νιώσει ερωτική επιθυμία προς τον πατέρα του. Μετά το διαζύγιο των γονιών του, μετακινούνταν συχνά μεταξύ Οχάιο, Μίσιγκαν, Ιλινόι και Τέξας, καθώς η μητέρα του αναζητούσε σταθερή εργασία. Περνούσε τα καλοκαίρια στο εξοχικό που είχε ο πατέρας του στη λίμνη Γουαλούν.

Στο Cranbrook School for Boys, κοντά στο Ντιτρόιτ, το συγγραφικό του έργο είχε ήδη προκαλέσει αίσθηση. «Το σεξ», έγραψε στην αυτοβιογραφία του «The Unpunished Vice», «είχε ήδη γίνει το μεγάλο μου θέμα σε όλες του τις μορφές». Σπούδασε κινεζικά στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, απορρίπτοντας το Χάρβαρντ λόγω της ψυχοθεραπείας που λάμβανε στο Ντιτρόιτ.

Απόφοιτος πλέον, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη το 1962, εργάστηκε στα Time-Life Books και έγραφε τα βράδια. «Νόμιζα ότι ήταν απολύτως φυσιολογικό να κάνεις διάλειμμα απ’ το γράψιμο στις 2 τα ξημερώματα, να κατεβαίνεις χαλαρά στις αποβάθρες και να κάνεις σεξ με 20 άντρες μέσα σ' ένα φορτηγό. Όταν έγραψα ότι με τα χρόνια είχα κάνει σεξ με πάνω από 3.000 άντρες, ένας σύγχρονός μου με ρώτησε με οίκτο: "Μα μόνο τόσους;"»

Βρέθηκε έξω από το Stonewall Inn κατά την εμβληματική εξέγερση του Ιουνίου 1969. «Μέχρι τότε νομίζαμε πως η ομοφυλοφιλία ήταν ιατρικός όρος», έγραψε στο City Boy. «Ξαφνικά είδαμε ότι μπορούσαμε να είμαστε μια μειονότητα με δικαιώματα, κουλτούρα, πολιτική».

Έφυγε από τα Time-Life λίγο αργότερα και πέρασε από τη Ρώμη και το Σαν Φρανσίσκο πριν επιστρέψει το 1973 αποφασισμένος να αφοσιωθεί στη συγγραφή. Συχνά έβρισκε ερωτικούς συντρόφους στους δρόμους ή στις προβλήτες, αλλά, όπως παραδέχθηκε στο περιοδικό T το 2024, «για να μείνω στο σπίτι και να γράψω, προσλάμβανα ζιγκολό».

Η μητέρα του τού έκανε Ρόρσαχ στο σπίτι και τον διέγνωσε ως «οριακά ψυχωτικό». Έφηβος ακόμα, ένας ψυχίατρος τον χαρακτήρισε «αθεράπευτο». Για δεκαετίες, προσπαθούσε — και ο ίδιος — να «θεραπευτεί» από την ομοφυλοφιλία του, πριν στραφεί στη συγγραφή ως σωτηρία. «Η γραφή ήταν πάντα το καταφύγιό μου όταν ήθελα να καταλάβω τον εαυτό μου ή όταν ο πόνος ήταν πολύς» είχε δηλώσει το 2006.

Ξεκίνησε νωρίς. «Σε ηλικία 15 ετών», είπε στην ίδια συνέντευξη, «έγραψα το πρώτο μου μυθιστόρημα για το να είσαι γκέι, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν άλλα. Ουσιαστικά εφεύρα ένα είδος». Δεν δίστασε ποτέ να ταυτιστεί με την ταμπέλα του «γκέι συγγραφέα», αντίθετα με πολλούς ομοτέχνους του. «Αν ήμουν στρέιτ», έγραψε στο City Boy, «δεν θα είχα καμία ανάγκη να γράψω για να εξομολογηθώ, να κατανοήσω, να δικαιολογηθώ».

Η ζωή του υπήρξε ανεξάντλητο υλικό. Ο Πίτερ Κόνραντ έγραψε στον Guardian πως ο Ουάιτ είχε «αρκετούς ερωτικούς συντρόφους για να γεμίσει τον τηλεφωνικό κατάλογο μιας μεσαίου μεγέθους πόλης». Ο ίδιος δεν το αρνήθηκε ποτέ. Περιέγραφε τις ερωτικές του εμπειρίες με απροσδόκητη σαφήνεια — και για κάποιους, σοκαριστική. «Αυτό που επιθυμούμε», έγραψε, «είναι θεμελιώδες για το ποιοι είμαστε».

Η μεγάλη τομή στην καριέρα του ήρθε με την έκδοση του «A Boy’s Own Story» το 1982. Το μυθιστόρημα αυτό, σχεδόν εξομολογητικό, αφηγείται την εφηβεία ενός νεαρού αγοριού που προσπαθεί να κατανοήσει και ν' αποδεχτεί τη γκέι ταυτότητά του. Το έργο χαρακτηρίζεται από λυρικότητα, βαθιά ψυχολογική ενδοσκόπηση και έντονο ερωτισμό. Η συνέχεια ήρθε με τα «The Beautiful Room Is Empty» (1988) και «The Farewell Symphony» (1997), ολοκληρώνοντας έτσι μια τριλογία που σήμερα θεωρείται κλασική στον κύκλο της LGBTQ+ λογοτεχνίας.

Σε αντίθεση με άλλους συγγραφείς της εποχής του, ο Έντμουντ Ουάιτ δεν παρουσίασε την ομοφυλοφιλία ούτε ως «πρόβλημα» ούτε ως «θρίαμβο». Την απεικόνισε με σπάνια ισορροπία ανάμεσα στον ρεαλισμό και την ευαισθησία, χωρίς να παραλείπει τις σκοτεινές πτυχές, όπως την ενοχή, την καταπίεση, το κοινωνικό στίγμα, αλλά και τη χαρά, τον έρωτα, την κοινότητα. 

Η εποχή του AIDS

Στη δεκαετία του 1980 και του 1990, καθώς η επιδημία του AIDS σάρωνε την αμερικανική γκέι κοινότητα, ο Έντμουντ Ουάιτ βρέθηκε στην καρδιά του αγώνα για αξιοπρέπεια και αναγνώριση των θυμάτων. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της οργάνωσης Gay Men’s Health Crisis(GMHC), μίας από τις πρώτες οργανώσεις υποστήριξης ασθενών με AIDS στις ΗΠΑ. Ο ίδιος διαγνώστηκε θετικός στον ιό HIV το 1984. «Πίστευα ότι θα πεθάνω σε ένα - δυο χρόνια. Έθαψα πολλούς φίλους. Εγώ όμως ήμουν "αργός εξελικτής". Μέχρι να μειωθούν επικίνδυνα τα Τ-κύτταρά μου, είχαν βγει τα νέα φάρμακα και επιβίωσα».

Το προσωπικό του έργο εκείνης της περιόδου αντανακλά την απώλεια και την οργή, αλλά χωρίς ηττοπάθεια. Στο «The Farewell Symphony», για παράδειγμα, πολλοί χαρακτήρες βασίζονται σε πραγματικούς φίλους του που χάθηκαν από την ασθένεια. Η γραφή του γίνεται εργαλείο μνήμης, σχεδόν τελετουργική πράξη επιβίωσης, γιατί, όπως έλεγε ο ίδιος, «αν δεν γράψουμε εμείς την ιστορία μας, θα την ξεχάσουν όλοι».

Παράλληλα με τη μυθοπλασία, ο Έντμουντ Ουάιτ επιδόθηκε σε μία σειρά εξαιρετικών βιογραφιών. Ξεχωρίζει η βιογραφία του για τον Ζαν Ζενέ (Genet: A Biography, 1993), ένα μεγαλειώδες έργο πάνω στον Γάλλο συγγραφέα και φυλακισμένο, το οποίο του εξασφάλισε παγκόσμια αναγνώριση. Η γραφή του, συνδυάζοντας ακαδημαϊκή τεκμηρίωση με λογοτεχνικό ύφος, ξεπέρασε τα στενά όρια της βιογραφίας και εξελίχθηκε σε πολιτισμική μελέτη.

Άλλες σημαντικές μελέτες του είναι οι «The Flaneur: A Stroll through the Paradoxes of Paris» και «Proust», μια σύντομη αλλά διεισδυτική εισαγωγή στο έργο του Μαρσέλ Προυστ, ο οποίος υπήρξε μόνιμη πηγή έμπνευσης για τον White. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα μεγάλο μέρος της ζωής του το πέρασε στο Παρίσι, όπου ένιωσε, όπως έλεγε, «λιγότερο Αμερικανός και περισσότερο άνθρωπος».

H σχέση με τον Μάικλ Κάρολ

Ο Έντμουντ Ουάιτ ήταν ένας γκέι διανοούμενος, πολιτικά ενεργός, που κατέδειξε με το έργο του ότι η προσωπική αφήγηση μπορεί να γίνει πολιτική πράξη. Στοχάστηκε πάνω στο φύλο, στην επιθυμία, στη γλώσσα και στην ταυτότητα με αφοπλιστική ειλικρίνεια. Ποτέ δεν δίστασε να εκθέσει τον εαυτό του, τις ανασφάλειες, τις εμμονές, τις αποτυχίες και τους θριάμβους του.

Το 1995 έκανε σχέση με τον Μάικλ Κάρολ, 25 χρόνια νεότερό του. Παντρεύτηκαν το 2013, αλλά ο Ουάιτ δήλωνε χωρίς περιστροφές πως δεν ήταν μονογαμικός. «Η σχέση μας», είπε το 2006, «είναι μάλλον σαν γάμος στη Γαλλία του 18ου αιώνα». Δηλαδή, «ο καθένας έχει τους εραστές του, αλλά υπάρχει αφοσίωση και εκτίμηση».

Συχνά αναζητούσε «κυρίαρχους» εραστές. Όταν μια τέτοια σαδομαζοχιστική σχέση του τελείωσε στα 60 του, κατέρρευσε. «Έκλαιγα συνέχεια», έγραψε. «Ακόμα και στο τρένο, ακόμα και μπροστά στους μαθητές μου». Και πάλι, η λύτρωση ήρθε μέσω της γραφής. Μισούσε τις αγκαλιές. Προτιμούσε να πεθάνει παρά να τον χαϊδεύει κάποιος όταν ήθελε να μείνει μόνος. «Ήμουν τυχερός που στο The Joy of Gay Sex συνεργάστηκα με τον δρ. Τσαρλς Σίλβερσταϊν. Αν το είχα γράψει μόνος, θα λεγόταν "Η Τραγωδία του Γκέι Σεξ". Εκείνος έφερε τη στοργική πλευρά».

Η αυτοβιογραφία του «My Lives» (2005) χωρίζεται όχι σε χρονολογικά κεφάλαια αλλά σε θεματικές ενότητες: «Οι Εραστές μου», «Οι Δάσκαλοί μου», «Οι Φίλοι μου», δίνοντας στον αναγνώστη μια πανοραμική, ψυχαναλυτικού τύπου ματιά στην προσωπική του πορεία.

Εχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, όπως το National Book Critics Circle Award και το PEN/Saul Bellow Award for Achievement in American Fiction. Είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων και δίδαξε δημιουργική γραφή στο Princeton University επί σειρά ετών. Το 2018, εξελέγη μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.

Παρά τις διακρίσεις, παραμένει ένας συγγραφέας του περιθωρίου. Οχι εξαιτίας της ποιότητάς του, αλλά λόγω της θεματολογίας του. Σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να φέρει προκαταλήψεις απέναντι στη διαφορετικότητα, το έργο του είναι υπενθύμιση ότι η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει όχι μόνο αισθητική απόλαυση, αλλά και κοινωνική αλλαγή.

Σήμερα, τα κείμενά του διαβάζονται όχι μόνο από ΛΟΑΤΚΙ+ αναγνώστες, αλλά από όποιον αναζητά την αλήθεια, την ειλικρίνεια και την ομορφιά στον γραπτό λόγο. Ίσως η πιο ταιριαστή φράση για να τον συνοψίσει είναι μία που ο ίδιος έγραψε: «Ο έρωτας δεν είναι ούτε ντροπή ούτε θρίαμβος. Είναι απλώς ένα γεγονός, σαν τη βροχή ή το φως του ήλιου. Και εγώ γράφω γι' αυτό με τον ίδιο σεβασμό».

Διαβάστε ακόμη

Η σφαίρα που πήρε την αθωότητα μιας γενιάς: 17 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη και η μνήμη δεν σβήνει

Αυτά είναι τα ακριβά φάρμακα που θα διατίθενται και σε ιδιωτικά φαρμακεία από τον Ιανουάριο

Ανατροπή στη δολοφονία Καρυώτη: «Μου δώσανε φράγκα για να ομολογήσω, να μείνει μεταξύ μας»

Δώρο Χριστουγέννων για όλους; Παλιά ιστορία που πονάει – Πώς καθιερώθηκε