δημοφιλές τώρα: 
Η εσκεμμένη λιμοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα ως έγκλημα πολέμου: Το νομικό υπόβαθρο
Τι θεωρείται λιμοκτονία με βάση το διεθνές δίκαιο; Όλο το νομικό πλαίσιο🕛 χρόνος ανάγνωσης: 11 λεπτά ┋
Το Ισραήλ κατηγορείται για το έγκλημα της λιμοκτονίας αμάχων από την έναρξη του πολέμου του στη Γάζα τον Οκτώβριο του 2023.
Στα τέλη Ιουλίου, από την Ολοκληρωμένη Ταξινόμηση Φάσης Επισιτιστικής Ασφάλειας (IPC), το κορυφαίο παγκοσμίως σύστημα παρακολούθησης πείνας με υποστήριξη από τον ΟΗΕ, προέκυψε ότι στη Γάζα εκτυλίσσεται το «χειρότερο σενάριο λιμού», ως αποτέλεσμα της πείνας και της πολιορκίας που έχει επιβάλει το Ισραήλ.
Ακόμη και πριν τον τρέχοντα πόλεμο, ο οποίος έχει σκοτώσει τουλάχιστον 60.000 Παλαιστίνιους και έχει εκτοπίσει σχεδόν όλο τον πληθυσμό των 2,2 εκατομμυρίων, το Ισραήλ είχε αποκλείσει τον εναέριο χώρο, τα χωρικά ύδατα και δύο από τα τρία χερσαία περάσματα της Γάζας από το 2007. Περίπου το 80% του πληθυσμού εξαρτιόταν από βοήθεια του ΟΗΕ και διεθνών ΜΚΟ.
Το Ισραήλ καθόριζε ποιοι και τι μπορούσαν να εισέλθει και να εξέλθει, ενώ επιχειρούσε να ελέγξει ακόμη και τον αριθμό των θερμίδων ανά άτομο. Ήδη από το 2006, σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού Εχούντ Ολμέρτ περιέγραφε την πολιτική λέγοντας: «Η ιδέα είναι να βάλουμε τους Παλαιστίνιους σε δίαιτα, αλλά όχι να πεθάνουν από την πείνα».
Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί με τον πόλεμο, καθώς περιορίζονται ή απαγορεύονται βασικά μέσα επιβίωσης.
Η πολιτική αυτή έχει προκαλέσει παγκόσμια κατακραυγή, ακόμη και από συμμάχους του Ισραήλ. Στις 21 Νοεμβρίου 2024, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου -το πρώτο κατά ηγέτη δυτικής χώρας συμμάχου. Ήταν επίσης η πρώτη φορά που κάποιος κατηγορείται για το έγκλημα της λιμοκτονίας.
Πώς το Ισραήλ χρησιμοποιεί την ανθρωπιστική βοήθεια ως όπλο;
Από τις 7 Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ έχει επανειλημμένα διακόψει την παροχή απαραίτητων πραγμάτων για την ανθρώπινη επιβίωση, όπως τροφή, νερό, φάρμακα, καύσιμα, ηλεκτρικό ρεύμα.
Οι λίγες ανθρωπιστικές νηοπομπές που επιτρέπονται καθυστερούν ή εμποδίζονται. Εκατοντάδες Παλαιστίνιοι που ζητούσαν βοήθεια σκοτώθηκαν στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν τρόφιμα -είτε από ισραηλινούς στρατιώτες είτε από πρόσωπα που συνεργάζονται με το αμερικανικής υποστήριξης Ίδρυμα Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Γάζας (GHF), όπως γράφει το Middle East Eye.
Στόχοι έχουν γίνει και εργαζόμενοι ΜΚΟ και υγειονομικό προσωπικό. Όποιες ανακωχές διαρκούν ελάχιστα.
Πώς μετριέται η πείνα στη Γάζα;
ΟΗΕ και κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την Κλίμακα IPC, που αξιολογεί την επισιτιστική ανασφάλεια σε πέντε φάσεις.
Η χειρότερη είναι η Φάση 5 - Λιμός: όταν
- Το 20% των νοικοκυριών υποφέρει από ακραία έλλειψη τροφής, που οδηγεί σε κρίσιμη υποσιτισμό και θανάτους
- Το 30% των παιδιών κάτω των 5 ετών πάσχει από οξύ υποσιτισμό
- Καταγράφονται τουλάχιστον δύο θάνατοι ανά 10.000 ανθρώπους την ημέρα λόγω πείνας.
Στην τελευταία έκθεσή της για τη Γάζα στις 29 Ιουλίου, η IPC ανέφερε πως τουλάχιστον τα δύο από τα τρία αυτά όρια έχουν ξεπεραστεί, αυξάνοντας τον κίνδυνο θανάτων. Οι παράγοντες περιλαμβάνουν:
- Τον συνεχιζόμενο αποκλεισμό από το Ισραήλ
- Την απαγόρευση πρόσβασης στις ανθρωπιστικές οργανώσεις
- Τον μαζικό εκτοπισμό
- Την ακραία έλλειψη τροφής, νερού, καταφυγίου και φαρμάκων
- Την κατάρρευση του συστήματος υγείας και υγιεινής
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ «λιμού» και του εγκλήματος της «λιμοκτονίας»;
Οι όροι μπορεί να φαίνονται ταυτόσημοι, αλλά έχουν νομικές και τεχνικές διαφορές.
Ο λιμός είναι το αποτέλεσμα -η έσχατη συνέπεια. Η λιμοκτονία είναι το μέσο. Γι’ αυτό και η απαγόρευση της λιμοκτονίας ως πολιτικής έχει ιδιαίτερη σημασία εξαρχής.
Μόλις ξεσπάσει λιμός, είναι αργά: στη Σομαλία το 2011, ο λιμός αναγνωρίστηκε αφού είχαν ήδη πεθάνει 250.000 άνθρωποι, οι μισοί κάτω των πέντε ετών.
Η λιμοκτονία, σε αντίθεση με τον λιμό, αναγνωρίζεται νομικά ως έγκλημα πολέμου.
Τι θεωρείται λιμοκτονία με βάση το διεθνές δίκαιο;
Η λιμοκτονία έχει δύο όψεις: τη «διαδικασία» και το «αποτέλεσμα».
Η «διαδικασία» είναι η φάση κατά την οποία η στέρηση βασικών αγαθών γίνεται κρατική πολιτική, πριν ακόμη υπάρξει θάνατος. Το «αποτέλεσμα» είναι η ασιτία, ο υποσιτισμός, ο θάνατος.
Ο καθηγητής διεθνούς δικαίου Τομ Ντάνενμπαουμ εξηγεί ότι η διαδικασία μπορεί να ξεκινήσει πολύ πριν εκπληρωθούν τα κριτήρια της IPC.
Τα αποδεικτικά στοιχεία της εγκληματικότητας και της πρόθεσης προκύπτουν από πράξεις και δηλώσεις. Ο τότε υπουργός Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ στις 9 Οκτωβρίου 2023 είχε δηλώσει: «Διέταξα πλήρη πολιορκία στη Λωρίδα της Γάζας. Δεν θα υπάρχει ρεύμα, τροφή, καύσιμα. Όλα είναι κλειστά. Πολεμάμε ανθρώπινα ζώα».
Ο Νετανιάχου είπε στις 13 Ιανουαρίου 2024: «Παρέχουμε ελάχιστη ανθρωπιστική βοήθεια... Αν θέλουμε να πετύχουμε τους πολεμικούς μας στόχους, δίνουμε την ελάχιστη βοήθεια».
Αυτές οι δηλώσεις θεωρούνται αποδείξεις πρόθεσης στέρησης βασικών αγαθών.
Τι συμβαίνει με το αποτέλεσμα του λιμού
Σε νομικό πλαίσιο, το «αποτέλεσμα» ορίζεται ως ο υποσιτισμός και άλλες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένου του θανάτου.
Ο Ντάνενμπαουμ λέει ότι οι άνθρωποι μπορούν να υποφέρουν από θανατηφόρα ή σχεδόν θανατηφόρα επίπεδα οξείας υποσιτισμού χωρίς να έχει ακόμη κηρυχθεί λιμός ή να πληρούνται τα υπόλοιπα στοιχεία που τον ορίζουν.
Ο Άλεξ Ντε Βάαλ, εκτελεστικός διευθυντής του World Peace Foundation και κορυφαίος ειδικός στους λιμούς, δήλωσε ότι οι τακτικές λιμοκτονίας του Ισραήλ διαφέρουν από ιστορικά προηγούμενα λόγω του επιπέδου ελέγχου που ασκεί στην ανθρωπιστική βοήθεια και της πρόθεσής του να εμποδίσει την παροχή της.
«Αν το Ισραήλ ήθελε κάθε παιδί στη Γάζα να έχει πρωινό αύριο το πρωί, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου θα μπορούσε να το διατάξει και θα γινόταν», είπε.
«Αυτό δεν ισχύει σε άλλους τρομερούς λιμούς, όπως στο Σουδάν σήμερα. Η ακρίβεια, ο λεπτομερής έλεγχος που ασκεί το Ισραήλ είναι κάτι άνευ προηγουμένου στη σύγχρονη εποχή».
Τι λέει το διεθνές δίκαιο για τη χρήση της πείνας ως όπλο
Ιστορικά, η λιμοκτονία ήταν μέρος της πολιορκητικής τακτικής στον πόλεμο, αλλά μόνο τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει ποινικοποιηθεί.
1863: Ο «Κώδικας Λίμπερ» (Lieber Code), που εκδόθηκε κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου για τις δυνάμεις της Ένωσης, είναι μία από τις πρώτες κωδικοποιήσεις εγκλημάτων πολέμου. Αλλά αναφέρει ότι «είναι νόμιμο να λιμοκτονήσει ο εχθρός, ένοπλος ή άοπλος, εφόσον οδηγεί σε ταχύτερη υποταγή του».
1919: Η λιμοκτονία εμφανίζεται για πρώτη φορά ως έγκλημα πολέμου σε μια λίστα 32 αδικημάτων που συνέταξαν οι Σύμμαχοι μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Έκθεση της Διασυμμαχικής Ανακριτικής Επιτροπής. Παρότι η «εκ προθέσεως λιμοκτονία αμάχων» αναγνωρίζεται ως παραβίαση, δεν έχει νομική ισχύ.
1949: Η ρύθμιση ξεκινά με τη Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης, η οποία απαιτεί από τις δυνάμεις κατοχής να εξασφαλίζουν την ανεμπόδιστη παροχή τροφίμων και ιατρικών προμηθειών στον πληθυσμό υπό κατοχή.
1977: Η υποχρέωση αυτή κωδικοποιείται περαιτέρω στα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα των Συμβάσεων της Γενεύης. Η λιμοκτονία ταξινομείται ως όπλο κατά τη διάρκεια συγκρούσεων μεταξύ κρατών ή μεταξύ κράτους και ένοπλων μη κρατικών ομάδων. Ωστόσο, δεν χαρακτηρίζεται ακόμα ως «σοβαρή παραβίαση», όρος που χρησιμοποιείται για να ορίσει τα εγκλήματα πολέμου.
1998: Η λιμοκτονία αναγνωρίζεται για πρώτη φορά ως διωκόμενο έγκλημα, στο πλαίσιο του Καταστατικού της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο -αλλά μόνο για διακρατικούς πολέμους.
2021: Η λιμοκτονία ως έγκλημα πολέμου σε εσωτερικές συγκρούσεις προστίθεται ως τροπολογία στο Καταστατικό -ωστόσο, μέχρι στιγμής μόνο 21 από τα 125 κράτη-μέλη του ΔΠΔ την έχουν επικυρώσει.
Ποια η νομική ουσία του εγκλήματος της λιμοκτονίας;
Σύμφωνα με το Άρθρο 8 (2)(β)(xxv) του Καταστατικού της Ρώμης:
- Ο δράστης στερεί από αμάχους αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωση
- Το κάνει με πρόθεση να χρησιμοποιήσει την πείνα ως μέθοδο πολέμου
Τα «αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωση» περιλαμβάνουν όχι μόνο τροφή και νερό, αλλά και αγροτικές περιοχές, καλλιέργειες, ζώα, υποδομές νερού και άρδευσης -όλα από αυτά έχουν πληγεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Το έγκλημα της λιμοκτονίας μπορεί επίσης να συνοδεύεται από άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Το ΔΠΔ κατηγόρησε Ισραηλινούς ηγέτες τον Νοέμβριο 2024 για δολοφονίες άλλες απάνθρωπες πράξεις που σχετίζονται με τη στέρηση τροφής, νερού και φαρμάκων.
Συμπίπτει επίσης με τη γενοκτονία, η οποία αποτελεί βασικό στοιχείο της υπόθεσης της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ). Τέσσερις από τις πράξεις γενοκτονίας που περιλαμβάνονται στη Σύμβαση έχουν επικαλεστεί από τη Νότια Αφρική ως αποδείξεις γενοκτονίας που συνδέονται με την πολιορκία και την πολιτική της πείνας.
Ο ΟΗΕ, τον Μάρτιο 2025, κατέληξε ότι το Ισραήλ παραβιάζει τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία μέσω της επιβολής πολιορκίας και της παρεμπόδισης ανθρωπιστικής βοήθειας.
Ο Αλεξ ντε Βάαλ περιέγραψε την κατάσταση ως «γενοκτονική λιμοκτονία».
Τελικά, διαπράττει το Ισραήλ το έγκλημα της χρησιμοποίησης της πείνας ως όπλο;
Τα αποδεικτικά στοιχεία είναι συντριπτικά και, σύμφωνα με τα λόγια του Ντάνενμπαουμ, «πολύ ισχυρά».
«Δεν χρειάζεται να αποδείξεις ότι οι επίμαχες πράξεις προκάλεσαν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα», λέει. «Πρέπει να αποδείξεις ότι η στέρηση συνέβη με την απαιτούμενη πρόθεση».
Αυτή η πρόθεση μπορεί να περιλαμβάνει την άρνηση παροχής τροφής σε αμάχους -ή ακόμη και τη γνώση ότι οι άμαχοι θα λιμοκτονούσαν ως αποτέλεσμα.
Ο Ντάνενμπαουμ αναφέρει ότι δεν υπάρχει καμία ασάφεια, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής της γεωργίας, των υδάτινων υποδομών και των παροχών ρεύματος, μεταξύ άλλων. Το μόνο εναπομείναν ερώτημα είναι: έγινε αυτό με πρόθεση;
Πέρα από τις δηλώσεις του Γκάλαντ και άλλων Ισραηλινών αξιωματούχων, παρατηρητές επισημαίνουν την ολική πολιορκία που επιβλήθηκε στη Γάζα από τις 2 Μαρτίου 2025, την οποία το Ισραήλ αιτιολόγησε ρητά ως μέσο για να στερήσει από τους Παλαιστινίους τροφή, νερό και φάρμακα.
Οι εισαγγελείς ενδέχεται επίσης να αποδείξουν ότι Ισραηλινοί αξιωματούχοι διέθεταν «έμμεση πρόθεση» -δηλαδή γνώριζαν ότι η πείνα ήταν αναπόφευκτη.
Τα αποδεικτικά στοιχεία μπορεί να περιλαμβάνουν το γεγονός ότι αγνόησαν τις προειδοποιήσεις λιμού του IPC τον Δεκέμβριο του 2023, τον Μάρτιο του 2024 και τον Μάιο του 2025 και συνέχισαν την πολιτική τους.
Έχει προσπαθήσει το Ισραήλ να διανείμει βοήθεια;
Ναι, με καταστροφικά αποτελέσματα. Από τον Μάιο 2025, το Ισραήλ αντικατέστησε τις επιχειρήσεις του ΟΗΕ με το GHF, ένα αμερικανικό σχήμα παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας με στρατιωτικά χαρακτηριστικά.
Το GHF διαχειρίζεται τέσσερα κέντρα διανομής στη νότια Γάζα, αντικαθιστώντας περίπου 400 σημεία του ΟΗΕ. Η ασφάλεια παρέχεται από ιδιωτικές εταιρείες και η λειτουργία εποπτεύεται από τον ισραηλινό στρατό.
Από τις 26 Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου, τουλάχιστον 1.373 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν κατά την αναζήτηση βοήθειας στα κέντρα του GHF, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Γι’ αυτό, εργαζόμενοι στον χώρο περιγράφουν το σύστημα GHF ως «παγίδα θανάτου», ενώ οι υπηρεσίες του ΟΗΕ αρνούνται να συνεργαστούν με αυτό.
Πολλοί πολίτες δεν μπορούν να προσεγγίσουν τα σημεία διανομής λόγω κινδύνου ή αδυναμίας μετακίνησης, ιδίως από τον βορρά. Όσοι φτάνουν κινδυνεύουν με στοχοποίηση ή ληστεία των προμηθειών τους.
Ο Ντάνενμπαουμ σημειώνει: «Ακόμη και αν δεν είναι απολύτως σαφές ότι το GHF χρησιμοποιείται για να στερήσει την τροφή, το πλαίσιο είναι ξεκάθαρο: η πολιτική στέρησης έχει ως "σχεδόν βέβαιο αποτέλεσμα" την πείνα των αμάχων».
Live όλες οι εξελίξεις λεπτό προς λεπτό, με την υπογραφή του www.ethnos.gr