Τρόμος στην Τουρκία: Το Φράγμα Ατατούρκ ίσως ευθύνεται για τον φονικό σεισμό – Αγωνία τώρα για την αντοχή του

Μια ανατριχιαστική πρόβλεψη που βγήκε αληθινή: «Το Φράγμα Ατατούρκ θα δώσει φονικό σεισμό στην περιοχή» έγραφαν επιστήμονες και επιβεβαιώθηκαν. Τρόμος τώρα για την ασφάλεια και την αντοχή του φράγματος μετά και τις ρωγμές που εντοπίστηκαν.

Αλλά πριν φθάσουμε στο Φράγμα Ατατούρκ να ανοίξουμε μια παρένθεση: Μπορεί η ανθρώπινη δραστηριότητα να προκαλέσει σεισμούς; Βεβαίως και μπορεί! Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Seismological Research Letters το 2017 εντόπιζε 730 τοποθεσίες όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα προκάλεσε σεισμούς τα τελευταία 150 χρόνια! Ανάμεσα στις 730 τοποθεσίες, δύο βρίσκονται στην περιοχή του φονικού σεισμού της Δευτέρας οπως δέιχνει ο χάρτης πιο κάτω.

Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν ανακάλυψαν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει προκαλέσει σεισμούς με μέγεθος έως και 7,9 Ρίχτερ και ότι ο αριθμός των σεισμών αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο σε κάποιες περιοχές του κόσμου. Να επισημάνουμε εδώ ότι στον ίδιο χάρτη έχουν εντοπιστεί και έξι περιοχές στην Ελλάδα - η μία στον Μαραθώνα - και όλες έχουν να κάνουν με φράγματα και τεχνητές λίμνες.

Το Φράγμα του Μαραθώνα και η παγκόσμια πρωτιά του

Εδώ λοιπόν αξίζει να καταγράψουμε τα εξής πολύ σοβαρά: Τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής, όσο και κατά την πλήρωση του ταμιευτήρα της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα, σημειώθηκε αρκετές φορές σεισμική δραστηριότητα, το επίκεντρο της οποίας ήταν σε ακτίνα 15 χλμ από το φράγμα. Οι πρώτοι σεισμοί έγιναν αισθητοί το 1931, ενώ το 1938 καταγράφηκαν δύο σεισμοί πάνω από 5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ.

Οι περισσότεροι απ' αυτούς τους σεισμούς σχετίζονταν με την γρήγορη πλήρωση του ταμιευτήρα και - εδώ το πιο ενδιαφέρον - είναι η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση πρόκλησης σεισμού από τη συγκεκριμένη ανθρώπινη δραστηριότητα, παγκοσμίως. Η Πολιτική Προστασία του δήμου Μαραθώνα στα σχέδια έκτακτης ανάγκης που διαθέτει, προβλέπει ότι σε περίπτωση σοβαρού προβληματος στο Φράγμα του Μαραθώνα ή καταστροφής του από οιπονδήποτε λόγο, επιβάλλεται η άμεση εκκένωση της πόλης του Μαραθώνας, αφού σύμφωνα με τις εκτιμήσεις η στάθμη των υδάτων θα ανέλθει σε ύψος περίπου επτά μέτρων για αρκετή ώρα μέχρι να βρουν διέξοδο προς τη θάλασσα! Αυτά, πάντα με τα ακραία σενάρια.  Και συνεχίζουμε...  

Οι «ανθρωπογενείς» σεισμοί μπορούν να προκληθούν από ένα ευρύ φάσμα αιτιών. Οι βασικές αιτίες είναι:

1. Η εξόρυξη μεταλλευμάτων: Η εξόρυξη είναι μια πανάρχαια δραστηριότητα. Σήμερα, οι εταιρείες εξόρυξης σκάβουν βαθύτερα στον φλοιό της Γης από ποτέ. Οι βράχοι και άλλα υλικά που απομακρύνονται από το υπέδαφος προκαλούν αστάθεια, η οποία με τη σειρά της προκαλεί σεισμούς. Το 2007, το ανθρακωρυχείο Crandall Canyon στη βορειοδυτική κομητεία Emery της Γιούτα των ΗΠΑ, κατέρρευσε προκαλώντας σεισμό 3,9 Ρίχτερ στην περιοχή. Έξι ανθρακωρύχοι σκοτώθηκαν μέσα στο ορυχείο και τρεις εργάτες διάσωσης έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να απεγλωβίσουν ανθρακορύχους.

2. Τα φράγματα: Η κατασκευή φραγμάτων έχει δημιουργήσει μερικούς από τους μεγαλύτερους και πιο θανατηφόρους σεισμούς που έχουν προκληθεί από τον άνθρωπο στην Ιστορία. Ο σεισμός στην επαρχία Σιτσουάν της Κίνας το 2008 με μέγεθος 7,9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, ήταν ένα καταστροφικό γεγονός που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι προκλήθηκε από τη δημιουργία φράγματος που είχε ως αποτέλεσμα 320 εκατομμύρια τόνοι νερού να μαζεύονται πάνω από ένα γνωστό ρήγμα κάτω από το Φράγμα Zipingpu. Περίπου 80.000 άνθρωποι έχασαν τότε τη ζωή τους ή κηρύχτηκαν αγνοούμενοι.

3. Άντληση πετρελαίου ή φυσικού αερίου: Στις ΗΠΑ, η πρακτική του fracking για την άντληση πετρέλαιο ή φυσικού αερίου προκαλεί πολλούς ανθρωπογενείς σεισμούς. Το fracking περιλαμβάνει την έγχυση υγρού σε υψηλές πιέσεις σε υπόγειους βράχους με την ελπίδα να ανοίξουν οι υπάρχουσες ρωγμές με σκοπό την εξαγωγή πετρελαίου ή αερίου. Στις ΗΠΑ, πολλοί άνθρωποι που ζουν κοντά σε τοποθεσίες που ασκείται fracking έχουν καταθέσει αγωγές για τραυματισμούς που έχουν υποστεί από σεισμούς, καθώς και για ζημιές στα σπίτια τους. 

Επίσης ανάμεσα στις ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν σεισμούς είναι και οι πυρηνικές εκρήξεις. Δεν έχουμε τύχη λοιπόν…

Το ένοχο Φράγμα Ατατούρκ

Και ερχόμαστε στον σεισμό της Τουρκίας – Συρίας που μονοπωλεί το ενδιαφέρον των ειδήσεων σε ολόκληρο τον πλανήτη κι έκλεψε την… παράσταση των χιονοσκεπών ορέων της Αττικοβοιωτίας και των αλυσοδεμένων suv των Βορέιων Προαστείων…

Πριν από 5 χρόνια δημοσιεύτηκε ένα ρεπορτάζ στο επιστημονικό site temblor.net - δημιούργημα των επιστημόνων του USGS (Γεωλογικό Ινστιτούτο Ηνωμένων Πολιτειών ) Ross Stein και Volkan Sevilgen - όπου γινόταν αναφορά στο θηριώδες φράγμα Ατατούρκ που βρίσκεται σχετικά κοντά στην περιοχή που χτυπήθηκε από τους σεισμούς.
Το 2018 είχε πληγεί η νοτιοανατολική Τουρκία, από ισχυρό σεισμό που άφησε πίσω του δεκάδες τραυματίες και κτίρια – ερείπια στη μικρή πόλη Σαμσάτ.
Το ρεπορτάζ επεσήμαινε: «Ενώ μεγάλο μέρος της Τουρκίας είναι επιρρεπές σε σεισμούς μέτριου μεγέθους, αυτή η περιοχή δεν έχει δώσει ιστορικά σχεδόν κανέναν καταστροφικό σεισμό».

Ο σεισμός του 2018 ερχόταν μετά σχεδόν έναν χρόνο αφότου ένας σεισμός μεγέθους 6,6 Ρίχτερ συγκλόνισε την περιοχή καταστρέφοντας κτίρια και τραυματίζοντας πέντε ανθρώπους. Το επίκεντρο εκείνου του σεισμού ήταν μόλις έξι χιλιόμετρα δυτικά του σεισμού του 2018.
Και εδώ ερχόμαστε στην ανθρώπινη δραστηριότητα: σε εκέινη την περιοχή βρίσκεται το Φράγμα Ατατούρκ, το τρίτο από από τα μεγαλύτερα φράγματα στη Γη. Ενώ ο σεισμός του 2018 δεν προκάλεσε καμία ζημιά στο φράγμα, το ίδιο το φράγμα και η αλλαγή της στάθμης του νερού στη δεξαμενή εικάζεται ότι προκαλούν σεισμούς.
Δεν συνέβη όμως το ίδιο πέντε χρόνια μετά. Ο σεισμός της Δευτέρας έχει σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους, έχει γκρεμίσει πόλεις και το ίδιο το Φράγμα Ατατούρκ έχει υποστεί ρωγμές που προκαλούν αγωνιώδεις σκέψεις…

Η σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή έγινε ιδιαίτερα εμφανής λίγο μετά τη λειτουργία του φράγματος. Το Ερευνητικό Κέντρο του Μαρμαρά επισήμανε πρώτο, ότι το 1994, όταν το φράγμα έφτασε σχεδόν σε πλήρη χωρητικότητα ύδατος, άρχισαν να συμβαίνουν σεισμοί μικρού μεγέθους, όμως με εκπληκτική συχνότητα, δεδομένης της χαμηλής σεισμικότητας της περιοχής.

Στη συνέχεια, τα καλοκαίρια του 2007 και του 2008, η στάθμη του νερού στο φράγμα έπεσε δραματικά λόγω ελάχιστών βροχοπτώσεων· τότε, στις 3 Σεπτεμβρίου του 2008, σημειώθηκε σεισμός. Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ταχεία απώλεια νερού άλλαξε τη συμπεριφορά του υπεδάφους της περιοχής.
Και επισημαίνουν στο temblor.net: «Αν και δεν υποστηρίζουμε ότι ο σεισμός του 2018 προκλήθηκε επειδή η περιοχή έχει έντονη σεισμικότητα που σχετίζεται με το Φράγμα Ατατούρκ, πρέπει όμως το γεγονός να θεωρηθεί ως πιθανή αιτία. Επιπρόσθετα, πρέπει να επισημανθεί ότι τον τελευταίο χρόνο (2018), η στάθμη των υδάτων στο Φράγμα Ατατούρκ έχει μειωθεί σημαντικά».
Και καταλήγει: «Παρόλο που η περιοχή ιστορικά δεν έχει δώσει σεισμούς μεγάλου μεγέθους, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να συμβεί μεγαλύτερος και πιο καταστροφικός σεισμός. Ως εκ τούτου, ο σεισμός (του 2018) θα πρέπει να προκαλέσει συνεχή επαγρύπνηση στην περιοχή»· και ήρθε ο σεισμός της Δευτέρας και έπιασε στον ύπνο επιστήμονες και κατοίκους. Να σημειώσουμε ότι στην περιοχή έχουν καταγραφεί 153 σεισμοί τον τελευταίο χρόνο με ισχυρότερο εκείνον των 7,8 Ρίχτερ της περασμένης Δευτέρας. 

Και το Φράγμα έχει τραυματιστεί

Να τονιστεί στο σημείο αυτό, ότι στην Τουρκία, ο αριθμός των φραγμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, με το Φράγμα Ατατούρκ να είναι το μεγαλύτερο στην Τουρκία με συνολική χωρητικότητα 48,7 δισεκατομμύρια m3 ύδατος.

Alert! ATATURK dam should be controlled pic.twitter.com/CKNa5M0voY

— Perspective (@doldemodore) February 6, 2023

Και μετά τον καταστροφικό σεισμό, καταφθάνουν αναφορές από τους υπεύθυνους του Φράγματος, ότι «υπάρχουν πολλές ρωγμές». Οι γύρω περιοχές έχουν ήδη εκκενωθεί. Η στατική επάρκεια του φράγματος είναι πλέον επισφαλής. Φυσικά, όπως επισήμαναν μηχανικοί, το ότι εντοπίστηκαν ρωγμές δεν σημαίνει ότι υπάρχει κίνδυνος αφού ο οπλισμός είναι εκείνος που κραταέι την κατασκευή, αλλά…
Οι ειδικοί προειδοποίησαν ότι το φράγμα θα μπορούσε να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή και η καταστροφή του θα μπορούσε να επηρεάσει μια περιοχή 30 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από το φράγμα.

Το Φράγμα των Κρεμαστών και ο σεισμός του '66

Να κλείσουμε προσθέτωντας ακομα μια ιστορία: Τα ξημερώματα της 5ης Φεβρουαρίου του 1966, ο νομός Ευρυτανίας χτυπήθηκε από σεισμό μεγέθους 6,2 Ρίχτερ. Λίγες ώρες μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησε και δεύτερος ισχυρός. Αποτέλεσμα; Μια μάνα επτά παιδιών νεκρή στο Κερασοχώρι, 60 τραυματίες και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές σε έναν τόπο ορεινό, φτωχό και στέρφο. Δεκαπέντε χωριά της περιοχής - κυρίως της Δυτικής Ευρυτανίας - ισοπεδώθηκαν! Πάνω από 700 κτίσματα καταστράφηκαν, ενώ περισσότερα από 2000 σπίτια υπέστησαν ανεπανόρθωτες ζημιές. Χιλιάδες υπερήφανοι ορεσίβιοι Ευρυτάνες έμειναν άστεγοι! Οι επίστήμονες, από την πρώτη στιγμή «έδειξαν» ως ένοχο για τη σεισμική δραστηριότητα το Φράγμα των Κρεμαστών, που είχε ολοκληρωθεί την ίδια χρονιά, το 1966 και είχε δημιουργήσει την μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη στην Ελλάδα. 

Πολέμιον ανθρώποις αυτοί εαυτοίς...