Θωρηκτό Ποτέμκιν: Όταν το φυτίλι της Ρωσικής Επανάστασης άναψε στο μεγάλο λιμάνι της Ουκρανίας

Οι ιστορικοί θεωρούν ότι το φυτίλι της Ρωσικής Επανάστασης άναψε ένα βράδυ του 1905 στην Οδησσό από το Θωρηκτό Ποτέμκιν στο μεγάλο λιμάνι της Ουκρανίας. Και έχουν δίκιο, ασφαλώς.

Το ρωσικό ναυτικό τη χρονιά της αποτυχημένης επανάστασης του 1905 κρατούσε ακόμη τις σκληρές συνθήκες και τις βάναυσες τιμωρίες παλαιότερης εποχής. Το «Ποτέμκιν» ήταν ένα νέο πλοίο του στόλου της Μαύρης Θάλασσας με πλήρωμα 800 ανδρών. Οι περισσότεροι του πληρώματος έτρεφαν επαναστατικές ιδέες, και ιδιαίτερα ένας δυναμικός νεαρός υπαξιωματικός που άκουγε στο όνομα Ματιουσένκο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όσα ακολούθησαν.

Στις 27 Ιουνίου, οι μάγειρες παραπονέθηκαν ότι το κρέας για τη σούπα μπορς ήταν γεμάτο σκουλήκια. Ο γιατρός του πλοίου έριξε μια ματιά και αποφάσισε ότι τα σκουλήκια ήταν μόνο αυγά από μύγες και ότι το κρέας ήταν κατάλληλο για κατανάλωση! Λίγη ώρα μετά μια αντιπροσωπεία του πληρώματος πήγε και παραπονέθηκε στον κυβερνήτη για σκουλήκια στη σούπα τους. Ο αξιωματικός - συγκυβερνήτης Γκιλιαρόφσκι πυροβόλησε οργισμένος τον επικεφαλής της αντιπροσωπείας του πληρώματος, τον Βαλεντσούκ! Και τότε έγινε η έκρηξη: Ναύτες έπιασαν τον Γκιλιαρόφσκι και τον πέταξαν στη θάλασσα, τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν.

Όλα έγιναν μέσα σε λίγα λεπτά: Ο καπετάνιος, ο γιατρός και πολλοί αξιωματικοί σκοτώθηκαν ενώ όσοι έμειναν ζωντανοί φυλακίστηκαν σε μια από τις καμπίνες. Το «Ποτέμκιν» ύψωσε κόκκινη σημαία και μια «λαϊκή επιτροπή» επιλέχθηκε να αναλάβει διακυβέρνηση. Πρόεδρος ορίστηκε ο Ματιουσένκο.
Το πλοίο έφτασε στο λιμάνι της Οδησσού, όπου οι αναταραχές και οι απεργίες είχαν αρχίσει εδώ και δύο εβδομάδες, με συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών, Κοζάκων και αστυνομίας.
Κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται στην προκυμαία όταν το πλοίο έδεσε στο λιμάνι στις 6 το πρωί της 28ης Ιουνίου. Η σορός του Βαλεντσούκ μεταφέρθηκε στη στεριά από τιμητικό άγημα. Ένα χαρτί καρφωμένο στο στήθος του νεκρού έγραφε: «Αυτό είναι το σώμα του Βαλεντσούκ, που σκοτώθηκε από τον διοικητή επειδή είπε την αλήθεια. Η τιμωρία επιβλήθηκε στον διοικητή».

Ολόκληρη η πόλη, ένα πλοίο

Οι αγανακτισμένοι πολίτες έφερναν τρόφιμα για τους ναύτες και στόλιζαν με λουλούδια το πλοίο. Καθώς η μέρα περνούσε και η είδηση του «Ποτέμκιν» απλωνόταν στην πόλη, το πλήθος μεγάλωνε. Ακούγονταν επαναστατικά τραγούδια, κάποιοι μιλούσαν για πτώση του Τσάρου και η βότκα έρρεε άφθονη. Τότε ήταν που κάποιοι άρχισαν να λεηλατούν τις αποθήκες και να βάζουν φωτιές. Μεγάλο μέρος της περιοχής του λιμανιού παραδόθηκε στις φλόγες.

Στο μεταξύ, είχε κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος και ο κυβερνήτης της Οδησού είχε λάβει εντολή από τον τσάρο Νικόλαο Β' να φερθεί χωρίς έλεος. Στρατεύματα στάλθηκαν στο λιμάνι το βράδυ και περίπου τα μεσάνυχτα άνοιξαν πυρ κατά του πλήθους, το οποίο δεν είχε δρόμο διαφυγής. Κάποιοι πυροβολήθηκαν και κάποιοι πήδηξαν ή έπεσαν στο νερό και πνίγηκαν. Οι ναύτες στο «Ποτέμκιν » παρακολουθούσαν αμέτοχοι. Οι απώλειες υπολογίζονται σε 2.000 νεκρούς και 3.000 βαριά τραυματίες.

Η εξέγερση του Θωρηκτού έληξε άδοξα με τη φυγή των στασιαστών στη Ρουμανία. Το «Ποτέμκιν» έπλευσε στην Κωνστάντζα και παραδόθηκε στις ρουμανικές αρχές, οι οποίες παρέδωσαν με τη σειρά τους το πλοίο στους Ρώσους αξιωματικούς του ναυτικού.

Ο απόηχός της στάσης των ναυτικών υπήρξε μεγάλος τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, σε βαθμό που θεωρείται προάγγελος της Επανάστασης του 1917. Όμως η πιο ακριβή κληρονομιά που άφησε η όλη ιστορία ήταν η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν «Το Θωρηκτό Ποτέμκιν»
Ο ρώσος σκηνοθέτης γύρισε το 1925 την θρυλική ταινία, (θεωρείται μια από τις 10 καλύτερες όλων των εποχών) η οποία εξιστορεί την ανταρσία που έγινε στο πλοίο το 1905. Προφανώς, ο Αϊζενστάιν παρουσίασε αρκετές αυθαιρεσίες στην ιστορία του, εξυπηρετώντας ένα κομμάτι πολιτικής προπαγάνδας, όμως στο μεγαλύτερο μέρος του το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» είναι εκπληκτικά πιστό στα πραγματικά γεγονότα.