Τελικά ευθύνονται τα social media για την επιδείνωση της ψυχικής υγείας των εφήβων; Ειδικοί μιλούν στο ethnos.gr

Μια από τις υποθέσεις που εξετάζει η επιστημονική κοινότητα είναι ότι η επιδείνωσή των δεικτών ψυχικής υγείας ίσως συνδέεται με τη διάδοση των smartphones και των social media

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

«Χρησιμοποιώ κυρίως το Instagram για να επικοινωνήσω με φίλους και φίλες μου και το Tik Tok για ψυχαγωγία. Αν θυμάμαι καλά, άνοιξα τον πρώτο μου λογαριασμό στο Instagram γύρω στα 14 ή 13. Οι γονείς μου είχαν άγχος ότι μπορεί να γνωρίσω λάθος άτομα, μην μου κλέψουν τα στοιχεία, υπήρχε μία ανησυχία, αλλά τελικά δεν συνέβη τίποτα από όλα αυτά. Με τους φίλους μου θα στείλουμε στο Instagram να πούμε τα νέα μας. Θα ανταλλάξουμε κανένα αστείο βίντεο για να γελάσουμε. Μπορεί να κανονίσουμε και κανένα σχέδιο για το Σαββατοκύριακο. Αν δεν υπήρχαν τα social media, θα ήταν πολύ διαφορετικοί οι καιροί. Το επικοινωνιακό πλαίσιο θα ήταν χειρότερο, γιατί στις μέρες μας για ό,τι θέλεις να ενημερώσεις τον άλλο το κάνεις μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ενώ αν δεν υπήρχαν ανάλογα με την τοποθεσία του μπορεί να έπαιρνε μέρες».

Ο 17χρονος Α. είναι ένα από τα εκατομμύρια παιδιά που διατηρούν λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έχοντας μεγαλώσει σε μία ιστορική περίοδο που τα socila media ήταν ήδη διαθέσιμα, τους είναι αδύνατο να σκεφτούν την καθημερινότητα τους χωρίς τις τεχνολογίες αυτές. Ωστόσο, είναι ακόμα λίγα γνωστά για το πώς επηρεάζουν την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη.

«Οι έρευνες που έχουν τον σχεδιασμό που απαιτείται για μετρηθεί κάτι τέτοιο είναι σήμερα σε εξέλιξη. Η εφηβεία είναι περίοδος με έντονη συναισθηματική ευαλωτότητα και με έναν εγκέφαλο που είναι ιδιαίτερα εύπλαστος. Υφίσταται, δηλαδή, συνεχώς νευροβιολογικές αλλαγές. Ανάλογα και με το τι ένας έφηβος κάνει, αλλά και με το τι δεν κάνει, ανάλογα με τα βιώματα και τις παραστάσεις στις οποίες συστηματικά εκτίθεται και ανάλογα με το πού επενδύει και πού δεν επενδύει γνωστικά, στον εγκέφαλό του συνάψεις ενισχύονται και νευρώνες αποκόπτονται επιλεκτικά. Λόγω της έκτασης του φαινομένου είναι μάλλον αναμενόμενο ότι η χρήση των έξυπνων κινητών και ειδικότερα η ενασχόληση με τα social media θα συμβάλει στη διαδικασία συναισθηματικής προσαρμογής και τις νευροβιολογικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν την εφηβεία», επισημαίνει, μιλώντας στο ethnos.gr o Tάσος Φωτίου, Δρ. Κοινωνικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ και επικεφαλής δύο ερευνών του ΕΠΙΨΥ για τη σχέση των εφήβων με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σύμφωνα με ευρήματα της πιο πρόσφατης έρευνας, που δημοσιεύτηκε το 2022, 13% των εφήβων ηλικίας 11-15 ετών στην Ελλάδα έκανε προβληματική χρήση των social media. Η συμπεριφορά αυτή είναι πιο διαδεδομένη στα κορίτσια και στα αγόρια 11 και 15 ετών. Από τα ερευνητικά δεδομένα διαφαίνεται ξεκάθαρα μία αυξητική τάση στην προβληματική ενασχόληση με τα social media, με το αντίστοιχο ποσοστό το 2018 να είναι 10%.

«Στο λήμμα “προβληματική” υπάρχει μόνο η διάσταση του εθισμού και των αρνητικών συνεπειών που αυτός έχει- και όχι των δυνάμει αρνητικών επιπτώσεων που η συχνή έκθεση στα social media μπορεί γενικότερα να έχει, για παράδειγμα, στη διαμόρφωση της ταυτότητας, τις επιλογές, την ανάπτυξη και τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Αυτό που σήμερα εννοείται προβληματική χρήση είναι -κατά τη γνώμη μου- περιοριστικό και ουσιαστικά παραπέμπει στα συνήθη συμπτώματα εθισμού, όπως η αδυναμία ελέγχου της χρήσης τους, το έντονο αίσθημα “στέρησης”, η νευρικότητα όταν κανείς δεν μπορεί να “συνδεθεί” και η παραμέληση άλλων δραστηριοτήτων», εξηγεί ο Δρ. Κοινωνικής Ιατρικής.

Ευθύνονται για την επιδείνωση της ψυχικής υγείας;

Η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές στους έφηβους και νεαρούς ενήλικες είναι αυξημένες τα τελευταία 20 χρόνια. Μια από τις υποθέσεις που εξετάζει η επιστημονική κοινότητα είναι ότι η επιδείνωσή των δεικτών ψυχικής υγείας ίσως συνδέεται με τη διάδοση των κινητών και των social media.

«Η χρήση των μέσων της κοινωνικής δικτύωσης είναι συνδεδεμένη ερευνητικά με την κατάθλιψη, την αυτοκτονία, τους αυτατραυματισμούς. Ο νέος υφίσταται πίεση να συμμορφωθεί με αυτό που του προβάλλει σαν πρότυπο η πλατφόρμα. Και αυτό το πρότυπο έχει να κάνει τόσο με εξιδανικευμένους τρόπους ζωής όσο και με εικόνες σώματος. Εξαιτίας της πίεσης αναγκάζεται να προσπεράσει τις δίκες του ανάγκες, πρέπει να συμμορφωθεί σε αυτά που επιβάλλονται, και αυτό, τελικά οδηγεί σε διαταραχές», επισημαίνει ο Ομότιμος Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής του ΕΚΠΑ, Δημήτρης Αναγνωστόπουλος και προσθέτει, «σε ό,τι αφορά τα παιδιά και κυρίως τους έφηβους, έχουμε και την ανάδυση νέων πολύ σοβαρών παθολογιών. Πολύ πιο σοβαρών από αυτές που αντιμετωπίζαμε παλαιότερα. Δεν είναι λοιπόν μόνο οι αριθμοί που χειροτερεύουν. Είναι και η ποιότητα των δυσκολιών».

Από την πλευρά του ο Τάσος Φωτίου τονίζει ότι δεν διαθέτουμε επαρκείς αποδείξεις ότι τα ψυχικά προβλήματα προκαλούνται από τα social media. «Είναι απλοποιητικό να στοχοποιούμε συστηματικά τα social media ή να μεγεθύνουμε το ρόλο τους για την παρατηρούμενη επιδείνωση της ψυχικής ευεξίας των εφήβων. Α μη τι άλλο, θα απέκρυπτε το ρόλο πολλών άλλων σημαντικότερων παραγόντων, όπως είναι οι οικονομικές ανισότητες και η παρατεταμένη δυσκολία που πολλά νοικοκυριά έχουν να ανταπεξέλθουν σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, η διαφαινόμενη έκπτωση της ποιότητας της σχολικής ζωής, η επιδείνωση του φυσικού και του αστικού περιβάλλοντος».

Είναι δεδομένο ότι τα socia media έχουν ανοίξει έναν νέο τρόπο σύνδεσης με τον κόσμο, που δεν είναι ήταν διαθέσιμος στις προηγούμενες γενιές. Μαζί με τις όποιες παρενέργειες έχουν φέρει και πολλές δυνατότητές. «Αποδεδειγμένα ενισχύουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα και αναδεικνύουν το έργο, τις δεξιότητες και το ταλέντο, την πειθώ, την επικοινωνία. Το σημαντικότερο είναι ότι -για πολλούς εφήβους- είναι μια ακόμα ευκαιρία για να αναπτύξουν και να εκφράσουν την ταυτότητα και την προσωπικότητά τους. Ας μην ξεχνάμε ότι μέσα από την έκφραση στα social media εκδηλώνονται και οι σύγχρονες κινηματικές πρωτοβουλίες των εφήβων», επισημαίνει ο Τάσος Φωτίου.

Αναζητείται εθνική στρατηγική

Η κυβέρνηση έχει παρουσιάσει ένα μάλλον καχεκτικό περίγραμμα εθνικής στρατηγικής για την καταπολέμηση του εθισμού των εφήβων στο διαδίκτυο. Οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται είναι η ενημέρωση των γονιών για τα φίλτρα και η ταυτοποίηση του χρήστη, ώστε να μην μπορούν να ανοίξουν λογαριασμό, παιδιά που είναι κάτω από το ηλικιακό, όριο που ορίζουν οι εταιρείες τεχνολογίας. «Μέτρα κανονιστικού τύπου -όπως είναι η αποτροπή των εφήβων κάτω των 16 από το να έχουν λογαριασμούς σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι δυνάμει δικαιολογημένα. Ωστόσο, από μόνα τους δεν αρκούν, ενώ ενδέχεται και να οδηγήσουν και σε απρόβλεπτες συνέπειες. Αναφέρομαι στον κίνδυνο χρήσης από τους εφήβους εναλλακτικών ή παράνομων πλατφορμών δικτύωσης», σχολιάζει ο Δρ. Κοινωνικής Ιατρικής.

«Για να είναι αποτελεσματικά θα πρέπει να εντάσσονται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αλλαγής του παραδείγματος, που διέπει τη χρήση των κινητών και των social media συνολικά στην κοινωνία -βάζω και τους γονείς μέσα. Ένα τέτοιο σχέδιο προϋποθέτει αναγκαστικά συστηματική δουλειά με παιδιά και εφήβους, αλλά προϋποθέτει και την εμπλοκή των γονιών και της κοινότητας γενικότερα. Μιλάμε κυρίως για την εντατική δουλειά που πρέπει να γίνει γενικότερα στην καλλιέργεια δεξιοτήτων, αλλά και ειδικότερα στον ψηφιακό εγγραμματισμό», τονίζει ο ίδιος.

Από την πλευρά του ο Ομότιμος Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής του ΕΚΠΑ επισημαίνει ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα κανονιστικό πλαίσιο και υπενθυμίζει τις καταγγελίες κατά της META ότι σχεδίασε τον αλγόριθμο της, με τρόπο τέτοιο ώστε να είναι εθιστικός. «Θα έπρεπε να το δούμε λίγο πιο σοβαρά και όχι σε ατομική βάση. Όταν φτάσεις στην ατομική βάση, εκεί πάμε πια στους ειδικούς. Αλλά τι θα κάνουμε, Θα ψυχιατρικοποιήσουμε τα πάντα; Θα θέλει κάθε παιδί και τον ψυχίατρο του; Το θέμα είναι να μην φτάσουμε στον διαδικτυακό εθισμό, στον εκφοβισμό ή στην ανεξέλεγκτη έκθεση σε πορνογραφικό υλικό», καταλήγει.

Διαβάστε ακόμη