Τι σημαίνει να τιμάς το έργο του Χατζιδάκι σήμερα;

Μια ανακοίνωση πριν από λίγες ώρες ήρθε σαν κεραυνός μέσα στον ήδη ηλεκτρισμένο δημόσιο λόγο γύρω από την παγκόσμια περιοδεία που ετοιμάζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής Πάνος Λιαρόπουλος με τη Νατάσσα Μποφίλιου και τον Γιάννη Χαρούλη για τον Μάνο Χατζηδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συνέντευξη Τύπου που είχε προγραμματιστεί για αύριο, Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου, στο Ωδείο Αθηνών, ακυρώθηκε.

Ο Michel Boersma, CEO και Executive Producer της GTP Touring LTD, εξήγησε: «Το Hellenic Music Ensemble είναι ένα συναυλιακό πρότζεκτ για το οποίο, ως Executive Producer, αισθάνομαι εξαιρετικά περήφανος και ενθουσιασμένος… Το "εθνικό debate" έχει εξελιχθεί σε έναν αποπροσανατολισμό από τη δημιουργική διαδικασία, όσο πλησιάζουμε προς την πρεμιέρα μας… Έχουν ειπωθεί αρκετά – ας μιλήσουν οι συναυλίες και η μουσική». 

Πώς ξεκίνησε η ένταση

Η παραγωγή της GTP Entertainment προσέγγισε τη Seed Point –τη νόμιμη διαχειρίστρια του έργου του Μάνου Χατζιδάκι– ζητώντας άδεια για χρήση του έργου του. Σύμφωνα με την πλευρά της οικογένειας, η απάντηση ήταν αρνητική. Παρ’ όλα αυτά, οι διοργανωτές προχώρησαν στον σχεδιασμό της περιοδείας, ανακοινώνοντας σταθμούς σε Λονδίνο, ΗΠΑ, Αυστραλία και παρουσία σε ιστορικούς χώρους όπως το Theatre Royal Drury Lane, το Carnegie Hall και η Όπερα του Σίδνεϊ.

Η αντίδραση του Γιώργου Χατζιδάκι ήρθε με δημόσια δήλωση και νομικές ενέργειες. «Ενημερωθήκαμε πρόσφατα ότι ο κ. Λιαρόπουλος προχώρησε μονομερώς… αγνοώντας πλήρως τη ρητή άρνησή μας», αναφερόταν στην ανακοίνωση. Και λίγο παρακάτω: «Το να ισχυρίζεται κανείς ότι "τιμά" τον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ επιλέγει να παρουσιάσει το έργο του παρά τη σαφή και ρητή αντίθεση της οικογένειας, είναι υποκριτικό και εκτός "Χατζιδακικού ήθους"».

Οι διοργανωτές αντιτείνουν ότι διαθέτουν όλες τις αναγκαίες άδειες από εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού. Έτσι δημιουργήθηκε μια αντιπαράθεση που, αντί να αφορά τη μουσική, αφορά τη «διαχείριση της μουσικής».

Η στάση της πλευράς Θεοδωράκη

Μέσα στη σύγχυση των ημερών, παρενέβη και η Schott Music, ο επίσημος διαχειριστής του έργου του Μίκη Θεοδωράκη. Η εταιρία δήλωσε πως ουδέποτε ενημερώθηκε για την προγραμματισμένη περιοδεία, παρότι διαχειρίζεται το έργο του συνθέτη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Παρ’ όλα αυτά, επέλεξε αρχικά να τηρήσει σιωπή, τιμώντας τη σταθερή θέση του Θεοδωράκη υπέρ της ελεύθερης επανεκτέλεσης των έργων του.

Στην ανακοίνωση ξεκαθαρίζεται ότι ο Θεοδωράκης πίστευε πως ένα έργο, από τη στιγμή που εκδίδεται, «αυτονομείται» και ταξιδεύει χωρίς περιορισμούς, όσο δεν αλλοιώνεται. Όμως, η Schott Music υπογραμμίζει κάτι κρίσιμο. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης δεν θα αισθανόταν άνετα να συμμετέχει σε μια περιοδεία που προχωρά παρά τη ρητή αντίθεση του Γιώργου Χατζιδάκι, του ανθρώπου που ο Μάνος όρισε για να προστατεύει το έργο του.

Γι’ αυτό και η εταιρία καλεί την οργανώτρια πλευρά ν' αναζητήσει άμεσα λύση. Όχι μόνο για να λήξει μια σύγκρουση που εκθέτει και τους δύο δημιουργούς, αλλά και για να διαφυλαχθεί η παρακαταθήκη τους: ένας πολιτισμός που στηρίχθηκε στη φιλία, τον αμοιβαίο σεβασμό και την κοινή τους πίστη στη μουσική.

«Τα τραγούδια ανήκουν στους δημιουργούς»

Η μουσικός και συνθέτρια Ευανθία Ρεμπούτσικα υπερασπίστηκε την απόφαση να μην παρουσιαστεί το έργο, τονίζοντας πως αν ο Μάνος Χατζηδάκις ήταν ζωντανός, δεν θα έδινε την άδεια του. Όπως έγραψε σε ανάρτηση στο Facebook, συμφωνεί απόλυτα με τη στάση του γιου του και θεωρεί απολύτως λογικό να θέλει να προστατεύσει το έργο του πατέρα του.

Σημειώνει πως η μουσική του Χατζηδάκι έχει μια λεπτή, ουσιαστική ποιότητα, που χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα στον τρόπο που παρουσιάζεται. Ακόμη κι όταν ακούει έργα του σε διαφημιστικά μηνύματα για καλό σκοπό, αισθάνεται την ανάγκη να υπενθυμίζει πόσο σημαντικό είναι να προσεγγίζουμε αυτή την καλλιτεχνική κληρονομιά με ευαισθησία. «Η μουσική του έχει έναν δικό της κόσμο», γράφει, «κι ο σεβασμός σε αυτόν τον κόσμο είναι για μένα ουσιώδης — τόσο προς το έργο, όσο και προς όσους το εκπροσωπούν». Γνωρίζοντας τον Μάνο Χατζηδάκι, τονίζει πως είναι σίγουρη ότι θα ήθελε κάθε χρήση της μουσικής του να γίνεται με προσοχή και αγάπη, όπως έκανε και ο ίδιος. Γι' αυτό θεωρεί αυτονόητο το δικαίωμα των κληρονόμων του να προστατεύουν το έργο του.

Η Ευανθία Ρεμπούτσικα υπερασπίζεται επίσης τον Γιώργο Χατζηδάκι, αναφέροντας ότι ο χαρακτηρισμός «θετός γιος» είναι περιττός, αφού η πατρότητα δεν καθορίζεται από τη βιολογία, αλλά από την παρουσία, την ευθύνη και την αγάπη. Ο Μάνος Χατζηδάκις στάθηκε γονιός με όλη τη σημασία της λέξης. Θεωρεί απαράδεκτα τα επιθετικά σχόλια εναντίον του, στο διαδίκτυο και διερωτάται πώς μπορεί η Ελλάδα να φιλοδοξεί να προβάλλεται στο εξωτερικό, όταν δεν δείχνει τον στοιχειώδη σεβασμό στις αποφάσεις των κληρονόμων ενός μεγάλου δημιουργού. «Τελικά», σημειώνει, «δεν υπάρχει ούτε σεβασμός ούτε ποιότητα, αλλά μόνο συμφέρον».

Η Ελεονώρα Ζουγανέλη, σε ήρεμο τόνο, θυμίζει ότι το δικαίωμα του δημιουργού –και, μετά τον θάνατό του, των κληρονόμων του– αποτελεί σταθερή πρακτική στη μουσική. «Κάποιες φορές την άδεια την παίρνεις, κάποιες όχι. Το ξέρουμε μέσα στο χώρο αυτό. Μπορεί ένας συνθέτης να πει ότι σε αυτή τη συγκεκριμένη παράσταση δεν δέχομαι να υπάρχει το τραγούδι μου, γιατί δεν συμφωνώ που βγαίνετε με χλαμύδες.... τα τραγούδια ανήκουν στους δημιουργούς και οι δημιουργοί δίνουν τα δικαιώματα όπου θέλουν».

Οι λέξεις «απαγόρευση» και «συμμόρφωση» στην τέχνη, μου φέρνουν ανατριχίλα

Από την άλλη πλευρά, διαφορετική είναι η στάση του μουσικού και συνθέτη Θέμη Καραμουρατίδη, ο οποίος έχει συνεργαστεί στενά με τη Νατάσσα Μποφίλιου και έχει γράψει, μεταξύ άλλων, το τραγούδι «Κοίτα Εγώ» που ερμηνεύουν η ίδια και ο Γιάννης Χαρούλης. Στη δική του παρέμβαση, υποστηρίζει ότι το έργο του Μάνου Χατζηδάκι είναι υπεράνω προσώπων και προσωπικών συμπαθειών και πως η μουσική του πρέπει να ακούγεται παντού, επειδή —όπως λέει— κάνει τον κόσμο πιο όμορφο.

Αναφέρει ότι απολαμβάνει όλες τις μορφές παρουσίας της μουσικής του Χατζιδάκι, γιατί μεταφέρουν στοιχεία υψηλής τέχνης στην καθημερινότητα και «απλώνουν» τον βαθύτερο κόσμο του έργου του. Στο πιο αιχμηρό σημείο της τοποθέτησής του, τονίζει ότι το έργο του Χατζιδάκι, τριάντα και πλέον χρόνια μετά τον θάνατό του, ανήκει σ' εκείνα τα ελάχιστα ελληνικά έργα που «είναι πάνω από όλους — και πολύ πάνω από τους διαχειριστές τους». Δεν το θεωρεί ιδιοκτησία κανενός· αντίθετα, γράφει πως: «Δεν μας ανήκει. Δεν είναι όλων. Είναι πάνω από όλους. Το χρειαζόμαστε. Παντού. Είναι ανάσα».

Με αυτό το σκεπτικό υποστηρίζει ότι το ζήτημα της «ηθικής» χρήσης του έργου δεν ταυτίζεται πάντα με το «νόμιμο». Αναρωτιέται γιατί, ενώ κάποιος μπορεί να εξασφαλίσει όλες τις νόμιμες άδειες για να παιχτεί η μουσική του Χατζιδάκι σε οποιοδήποτε θέατρο του κόσμου, θεωρείται «ανήθικο» αν δεν συνταχθεί με την προσωπική επιθυμία του εκάστοτε διαχειριστή του έργου. Την ίδια στιγμή θεωρεί επίσης προβληματικό το ν' αντιμετωπίζεται ένα τόσο σημαντικό έργο με βάση προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες, ακόμη κι αν αυτό παρουσιάζεται ως η «σωστή» ή «νόμιμη» στάση.

Κλείνοντας, σημειώνει πως οι λέξεις «απαγόρευση» και «συμμόρφωση» στην τέχνη τον τρομάζουν και του θυμίζουν σκοτεινές εποχές, προσθέτοντας ότι καμία μουσική δεν αξίζει να αντιμετωπίζεται με αυτούς τους όρους.

Το «Χατζιδακικό ήθος»

Ίσως, λοιπόν, πριν συζητήσουμε για αποφάσεις, άδειες ή περιοδείες, χρειάζεται να ξαναθυμηθούμε ποιος ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις. Ένας δημιουργός που ποτέ δεν χώρεσε σε ταμπέλες, που αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τον εύκολο διπολισμό της εποχής του, που θεωρούσε χρέος του να σκέφτεται και όχι να υπηρετεί ιδεολογικές γραμμές. Δεν ήταν άνθρωπος που ακολουθούσε ρεύματα, αλλά ήταν εκείνος που άνοιγε τον δικό του δρόμο. Εμπιστευόταν τους νέους, υπερασπιζόταν την ποιότητα, δίδασκε ήθος.

Το Τρίτο Πρόγραμμα που δημιούργησε, συχνά παρεξηγημένο και κάποτε βαφτισμένο «φωλιά αναρχικών», υπήρξε ένας τόπος όπου η καλλιτεχνική ελευθερία δεν ήταν σύνθημα αλλά πράξη. Ένα έργο βαθιά πολιτικό, όχι με την κομματική έννοια, αλλά με την έννοια της ευθύνης απέναντι στον δημόσιο χώρο. Γιατί ο Χατζιδάκις υπήρξε πριν απ’ όλα πολίτης. Ενας άνθρωπος που πίστευε ότι η σκέψη είναι καθήκον, όχι πολυτέλεια. «Είμαι βαθύτατα πολιτικό ον. Αλλά όχι από λατρεία προς την πολιτική πράξη όσο από την ευθύνη που νιώθω σαν Έλληνας πολίτης».

Οι απόψεις του για την αστυνομία, την Αριστερά, τη Δεξιά, για την ίδια την εξουσία, δείχνουν ένα πνεύμα ανυπότακτο σε οτιδήποτε δογματικό. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γιώργος Χατζιδάκις έχει υπενθυμίσει πολλές φορές πως ο πατέρας του δεν ανήκε σε καμία παράταξη, πως διεκδικούσε την ελευθερία σκέψης ως ύψιστη αρχή. 

Σε μια εποχή, όπου τα πάντα γίνονται περιεχόμενο, ίσως είναι ανακουφιστικό –αν όχι απαραίτητο– να υπάρχει κάποιος που υπενθυμίζει ότι η τέχνη δεν είναι απεριόριστο κοινόχρηστο αγαθό. Είναι κληρονομιά. Και κάθε κληρονομιά, για να παραμείνει αληθινή, χρειάζεται φροντίδα. Ίσως αυτό να είναι το πραγματικό ζήτημα πίσω από τη διαφωνία. Πώς προστατεύουμε εκείνο που μας ξεπερνά; Και πώς τιμούμε έναν δημιουργό που έζησε με συνέπεια απέναντι στις αξίες του; Ο Μάνος Χατζιδάκις έβαλε τον πήχη ψηλά. Το μόνο που ζητά η κληρονομιά του είναι να μην τον κατεβάσουμε.

Διαβάστε ακόμη

Δραματικές ώρες στη Λακωνία: Γυναίκα ανεβαίνει σε ταράτσα για να δώσει φαγητό στην εγκλωβισμένη μητέρα της

Κακοκαιρία Byron: Τι θα γίνει με τον μισθό όσων δεν μπόρεσαν να πάνε στη δουλειά τους

Πανικός στη αεροσκάφος: Φωτιά σε διάδρομο απογείωσης γέμισε με καπνούς Airbus A320 με 180 επιβαίνοντες

Mega deal στα σκαριά στον τομέα της ψυχαγωγίας: Η Netflix κοντά στην αγορά της Warner Bros!