Από τι ξεκληρίστηκε ο στρατός του Ναπολέοντα; Η έρευνα που δίνει νέες απαντήσεις

Το 1812, ο Ναπολέων ήταν πανίσχυρος καθώς σχεδόν όλη η Ευρώπη βρισκόταν υπό τον έλεγχό του. Είχε καταφέρει να απαγορεύσει στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου να εμπορεύεται με τη Βρετανία, στην προσπάθειά του να την εξοντώσει και να την υποτάξει.

Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Λουίζα, κόρη του αυτοκράτορα της Αυστρίας, που τότε θεωρούνταν μια από τις μεγαλύτερες υπερδυνάμεις της εποχής. Το εκθαμβωτικό κολιέ με σμαράγδια και διαμάντια που της χάρισε όταν παντρεύτηκαν ήταν ένα από τα αντικείμενα που εκλάπησαν στην πρόσφατη ληστεία στο Λούβρο.

Ωστόσο, η Ρωσική Αυτοκρατορία αντιστεκόταν στις προσπάθειές του να διακόψει κάθε εμπόριο με τη Βρετανία. Εκείνο το καλοκαίρι, διέταξε τον στρατό του, περίπου 600.000 άνδρες, να εισβάλει στη Ρωσία. Αυτή η απόφαση αποδείχθηκε καταστροφική.

«Αυτή ήταν μια από τις πιο διαβόητες στρατιωτικές εκστρατείες των τελευταίων αιώνων», λέει ο Νικολά Ρασκοβάν, επικεφαλής της μονάδας Μικροβιακής Παλαιογενωμικής στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι. «Πίστευε ότι θα ήταν σε θέση να κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο κι αυτή ήταν η αρχή του τέλους».

Τον Οκτώβριο του 1812, ο Ναπολέων κάλεσε τους στρατιώτες του να επιστρέψουν, αφού μόλις είχε εμπλακεί σε μάχη με τον ρωσικό στρατό. Δεν ήταν ήττα, αλλά ούτε και νίκη. Και κατά τη διάρκεια της επιστροφής στη Γαλλία, τον στρατό έπιασε ο χειμώνας που είχε φτάσει νωρίτερα.

«Άρχισαν να πεθαίνουν από το κρύο, την πείνα, αλλά και από μολυσματικές ασθένειες», λέει ο Ρασκοβάν. Συνολικά, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Μικροβιακή επίθεση από παντού

Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology, ο Ρασκοβάν και οι συνεργάτες του αναφέρουν ότι αυτές οι ασθένειες πιθανόν περιλαμβάνουν δύο απροσδόκητους παθογόνους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτάχυνση του θανάτου των στρατιωτών.

Σε συνδυασμό με προηγούμενη έρευνα, έχει καταστεί σαφές ότι αυτοί οι άνδρες δέχονταν μικροβιακή επίθεση από όλες τις πλευρές.

«Αυτοί οι πόλεμοι δεν είχαν τίποτα το γοητευτικό», λέει η Μικαέλα Μπάιντερ, βιοαρχαιολόγος στην Novetus, μια αρχαιολογική εταιρεία με έδρα τη Βιέννη, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Για μερικούς από αυτούς, ο θάνατος στη μάχη θα ήταν ανακούφιση».

Μια πλούσια και αιματηρή ιστορία

Ο τύφος και ο πυρετός θεωρούνταν από καιρό ως ασθένειες που ταλαιπωρούσαν τους στρατιώτες του Ναπολέοντα. Αυτό βασίζεται σε μια σειρά ιστορικών αναφορών, στην ανακάλυψη ψειρών στα λείψανα των στρατιωτών (οι οποίες μετέφεραν τους παθογόνους μικροοργανισμούς που προκαλούσαν τις ασθένειες) και σε αναλύσεις DNA που πραγματοποιήθηκαν πριν από σχεδόν μια δεκαετία.

Ωστόσο, από τότε οι μοριακές τεχνικές έχουν βελτιωθεί δραματικά.

Έτσι, δύο αρχαιολόγοι ζήτησαν από τον Ρασκοβάν, ο οποίος μελετά το DNA αρχαίων παθογόνων, να εξετάσει τι άλλες ασθένειες θα μπορούσε να εντοπίσει στα λείψανα ενός μαζικού τάφου στη Λιθουανία. Ο χώρος είχε ανακαλυφθεί τυχαία κατά τη διάρκεια ενός κατασκευαστικού έργου σε ένα από τα βόρεια προάστια του Βίλνιους το 2001. Δύο με τρεις χιλιάδες άνδρες του Ναπολέοντα είχαν ταφεί εκεί αμέσως μετά το θάνατό τους.

«Η Ευρώπη έχει τόσο πλούσια ιστορία που υπάρχουν αρχαιολογικοί χώροι σχεδόν παντού. Σκάβεις έναν λάκκο και κάτι βρίσκεις», λέει ο Ρασκοβάν.

Μεταξύ των λειψάνων που έφεραν στο φως οι αρχαιολόγοι ήταν 13 δόντια, το καθένα από διαφορετικό στρατιώτη. Αυτά τα δόντια θα είχαν αίμα να ρέει στο εσωτερικό τους πριν από πολύ καιρό

«Εάν έχετε DNA του παθογόνου στο αίμα επειδή ταλαιπωρήστε μια λοίμωξη, αυτό το DNA μπορεί να εισέλθει στο δόντι», εξηγεί ο Ρασκοβάν. «Έτσι, είναι σαν μια μηχανή του χρόνου στην οποία μπορείτε πραγματικά να δείτε το αίμα του ατόμου εκείνη την εποχή».

Μόνο μετά την απολύμανση των δοντιών, την άλεσή τους σε σκόνη και τη διάλυση της σκόνης των οστών, ήταν δυνατή η μελέτη του αρχαίου DNA. Ο γενετικός κώδικας βέβαια ήταν σε κακή κατάσταση. Αποτελούνταν από πολύ μικρά θραύσματα που είχαν υποστεί χημικές αλλαγές.

Μια ιστορία δυσκολιών

Ο Ρασκοβάν τα αλληλούχισε όλα. Μέρος του γενετικού υλικού προήλθε από τους ίδιους τους στρατιώτες. Μέρος του προήλθε από οργανισμούς στο έδαφος στο οποίο ήταν θαμμένοι. Και μέρος του — ίσως — προήλθε από παθογόνα που συνέβαλαν στο θάνατο αυτών των ανδρών.

«Μόλις έχουμε μια τεράστια λίστα με όλα τα διαφορετικά πράγματα που έχουν ανιχνευθεί, προσπαθούμε να βρούμε ποια είναι τα είδη που ταιριάζουν με ένα ανθρώπινο παθογόνο», λέει. «Είναι σαν να φτιάχνεις ένα παζλ».

Ο Ρασκοβάν και η ομάδα του ολοκλήρωσαν αυτό το παζλ και είχαν δύο επιτυχίες. Και οι δύο ήταν βακτήρια: το ένα προκαλούσε παρατυφοειδή πυρετό και το άλλο υποτροπιάζοντα πυρετό, ένα παθογόνο που μεταδίδεται από τις ψείρες του σώματος και χρονολογείται από την Εποχή του Σιδήρου.

Βοήθεια στο σήμερα

«Αυτό το άρθρο δείχνει με σαφήνεια πόσο πολύπλοκες είναι αυτές οι αναλύσεις και πόσο υψηλό είναι το επίπεδο δεξιοτήτων που απαιτείται για να εργαστεί κανείς με αυτού του είδους τα δεδομένα», λέει η Λέσλι Κουέιντ, Παλαιοπαθολόγος στο Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.

Εξηγεί ότι η κατανόηση της εμφάνισης, της εξάπλωσης και της εξέλιξης των ασθενειών στο παρελθόν μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τους παθογόνους παράγοντες του σήμερα

«Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύχθηκαν ορισμένοι τύποι παθογόνων οργανισμών μπορεί να μας δώσει περισσότερες πιθανότητες να προβλέψουμε ποιο θα είναι το επόμενο βήμα ενός παθογόνου οργανισμού», λέει η Κουέιντ.

Επιπλέον, εάν ένας παθογόνος οργανισμός που κάποτε ήταν ευρέως διαδεδομένος έχει γίνει σήμερα σπάνιος, αυτά τα ιστορικά γεγονότα που συνοδεύονταν από μολύνσεις μπορούν να μας διδάξουν πώς να αποτρέψουμε την επανεμφάνισή του και να περιορίσουμε άλλους παρόμοιους σύγχρονους παθογόνους οργανισμούς.

Αυτά τα ευρήματα είναι μια ακόμη υπενθύμιση ότι ο πόλεμος ήταν πάντα άσχημος, λέει η Μπάιντερ. «Στα μουσεία έχουμε πίνακες με στρατιώτες με λαμπερές πανοπλίες, με τον Ναπολέοντα πάνω στο άλογό του, με νεαρούς άνδρες σε καλή φυσική κατάσταση που βαδίζουν προς τη μάχη. Αλλά τελικά, όταν κοιτάζουμε τα ανθρώπινα λείψανα, βλέπουμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Είναι μια εικόνα δια βίου υποσιτισμού, σπασμένων ποδιών από το πολύ γρήγορο βάδισμα σε μεγάλες αποστάσεις και σωμάτων γεμάτων ασθένειες. Τα οστά τους αφηγούνται μια ιστορία δυσκολιών».

Διαβάστε ακόμη

Αυτά είναι τα πρόσωπα που αναζήτησαν περισσότερο οι Έλληνες στη Google - «Πρωτιά» για την Klavdia

Είναι επίσημο: Η Netflix εξαγοράζει την Warner Bros για αστρονομικό ποσό

Παράνομες συνταγογραφήσεις με κέρδη πάνω από 100.000 ευρώ: Τρεις συλλήψεις - Η ανακοίνωση του ΕΟΠΥΥ

Έφηβος εξομολογείται πώς κατέληξε σε ηλικία 13 ετών να κάνει 11 γραμμαρία κεταμίνης την ημέρα