12η Οκτωβρίου 1944: Οι Γερμανοί φεύγουν τρέχοντας από την Αθήνα αλλά βομβαρδίζουν τον Πειραιά και το Τατόι

Το πρωινό της 12ης Οκτωβρίου 1944 ήταν ξεχωριστό. Έπειτα από 1.264 ημέρες γερμανικής κατοχής, η Αθήνα ξημέρωνε ελεύθερη. Ήταν ημέρα Πέμπτη. Μετά τη συντριβή του γερμανικού μετώπου στη Σοβιετική Ένωση, οι Γερμανοί φοβήθηκαν πως θα εγκλωβιστούν στα Βαλκάνια και άρχισαν εσπευσμένα την αποχώρησή τους από την Ελλάδα. Πιεσμένοι από τη συμμαχική προέλαση στα Βαλκάνια και τη σοβιετική προώθηση προς τα νότια, τα μάζεψαν άρον άρον και άρχισαν να εγκαταλείπουν την πρωτεύουσα. Η είδηση έτρεξε από σπίτι σε σπίτι με ταχύτητα φωτός. Την ώρα που οι τελευταίοι στρατιώτες της Βέρμαχτ εγκατέλειπαν την πρωτεύουσα, χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, κλαίγοντας και τραγουδώντας, ξεχύνονταν στους δρόμους.

Από τα Πατήσια στο Ζάππειο

Από τα Πατήσια ως του Ψυρρή, από το Κολωνάκι έως το Μεταξουργείο και την Ομόνοια μέχρι το Ζάππειο, οι άλλοτε έρημοι δρόμοι από τον τρόμο και την πείνα, πλημμύρισαν χαμογελαστά πρόσωπα. Οι γυναίκες κρατούσαν σημαίες τυλιγμένες στα χέρια τους, παιδιά ανέμιζαν αυτοσχέδια πανό, άνδρες με δάκρυα στα μάτια φώναζαν «Ζήτω η Ελευθερία»! Κάποιοι γονάτιζαν στη μέση του δρόμου, άλλοι αγκαλιάζονταν άγνωστοι μεταξύ τους. Ήταν μια έκρηξη χαράς, ένα πανηγύρι μετά από τέσσερα χρόνια ντροπής, πείνας και εκτελέσεων. Οι καμπάνες των εκκλησιών ηχούσαν πανηγυρικά, καλώντας μια ολόκληρη πόλη να ξαναβρεί την ψυχή της.

Στην Πλατεία Συντάγματος, ο κόσμος είχε πλημμυρίσει ως τα σκαλιά της Βουλής. Οι σημαίες κυμάτιζαν ξανά στα μπαλκόνια, όπου μέχρι «χθες» υπήρχαν γερμανικές επιγραφές. Κάποιοι ανέβηκαν στους φανοστάτες για να κρεμάσουν γαλανόλευκες κορδέλες. Οι στρατιώτες του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής συντάσσονταν στους δρόμους, χωρίς συγκρούσεις, με τον λαό να τους χειροκροτεί.

Γαλανόλευκη στην Ακρόπολη

Λίγο πιο πέρα, στην Ακρόπολη, οι τελευταίοι Γερμανοί είχαν ήδη κατεβάσει τη σημαία τους. Ο λοχίας που την κράτησε την τύλιξε βιαστικά, γύρισε και έφυγε βουβός. Στις 9 το πρωί, η ελληνική σημαία ξανασηκώθηκε στον ιερό βράχο, μέσα σε ζητωκραυγές και λυγμούς. Ο αέρας της Αθήνας, που για χρόνια μύριζε καμένο ψωμί και θάνατο, τώρα γέμιζε φως και δάκρυα συγκίνησης.

Από τα μεγάφωνα του Ραδιοσταθμού Αθηνών ακούστηκε η ιστορική φράση:

«Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Αναγγέλλομεν στον Ελληνικόν λαόν και στον κόσμο ολόκληρο πως η Αθήνα ελευθερώθηκε. Εδώ ελεύθεραι Αθήναι! Εδώ ελεύθεραι Αθήναι! Η πρωτεύουσα της Ελλάδος δεν έχει πλέον ούτε Γερμανούς, ούτε Ιταλούς, ούτε Βουλγάρους κατακτητάς!»

Η φωνή έσπαγε από συγκίνηση κι όλη η πόλη σταμάτησε να ακούσει. Οι άνθρωποι έβαλαν το χέρι στην καρδιά, άλλοι έκλαψαν, άλλοι γονάτισαν. Μια ηλικιωμένη γυναίκα φίλησε το χώμα λέγοντας: «Δόξα σοι ο Θεός, ελευθερωθήκαμε»!

Στο κέντρο της Αθήνας, ωστόσο, η ζωή ξαναγεννιόταν. Ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους με σημαιάκια, στεφάνια, λουλούδια. Οι φωτογράφοι της εποχής απαθανάτιζαν γυναίκες που κρέμονταν από τα παράθυρα πετώντας βασιλικούς και παιδάκια που ανέμιζαν μικρές γαλανόλευκες από χαρτί. Στην Πανεπιστημίου, οι βιτρίνες που ως χθες είχαν αφίσες του Ράιχ τώρα στόλιζαν τα πορτρέτα του Καποδίστρια και του Κολοκοτρώνη. Μια μπάντα του ΕΛΑΣ έπαιζε εμβατήρια και οι άνθρωποι χόρευαν στα πεζοδρόμια. Το άγαλμα του Κολοκοτρώνη μπροστά στην Παλαιά Βουλή γέμισε λουλούδια.

Με φανάρια και κεριά

Το βράδυ, η Αθήνα δεν κοιμήθηκε. Οι δρόμοι έμειναν φωτισμένοι με κεριά και φανάρια. Από τα σπίτια ακουγόταν μουσική, τραγούδια και ψίθυροι. Ο κόσμος είχε ξεχάσει για λίγο την πείνα και τη φτώχεια, είχε ξεχάσει τα πτώματα που στοίχειωναν τα πεζοδρόμια της Κατοχής. Ένιωθε βαθιά λύτρωση και ικανοποίηση και, για πρώτη φορά μετά από καιρό, μπορούσε και πάλι να κάνει όνειρα και να έχει προσδοκίες για το μέλλον του.

Μα εκείνη η μέρα δεν ήταν μόνο τέλος — ήταν και αρχή. Λίγες μέρες μετά, οι Άγγλοι στρατιώτες αποβιβάζονταν στον Πειραιά και η ελληνική κυβέρνηση επέστρεφε στην ελεύθερη Αθήνα. Όμως, κάτω από την επιφάνεια, σιγόκαιγε ήδη η διχόνοια που θα φέρει τα Δεκεμβριανά. Για λίγες ώρες, όμως, όλα αυτά δεν είχαν σημασία.

Βομβαρδισμοί στον Πειραιά

Όμως, την ίδια στιγμή που η Αθήνα πανηγύριζε, ο Πειραιάς ζούσε το απόλυτο δράμα. Οι Γερμανοί, φεύγοντας, άφησαν πίσω τους φωτιά και καταστροφή. Με διαταγή από το Βερολίνο, εφάρμοσαν την τακτική της «καμένης γης»: τίποτα δεν έπρεπε να μείνει όρθιο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους Συμμάχους ή τον ΕΛΑΣ.

Στις 11 και 12 Οκτωβρίου, σειρές εκρήξεων συγκλόνισαν το λιμάνι. Οι αποθήκες, οι δεξαμενές καυσίμων, οι γερανοί, τα καράβια και οι προβλήτες τινάχτηκαν στον αέρα. Οι φλόγες υψώνονταν μέχρι τα υψώματα της Καστέλλας και φαίνονταν από το κέντρο της Αθήνας. Το λιμάνι του Πειραιά, που άλλοτε έσφυζε από ζωή, μετατράπηκε σε μια κόλαση φωτιάς και καπνού. Οι κάτοικοι πίστεψαν ότι ο πόλεμος επέστρεφε. Δεν ήξεραν πως ήταν η τελευταία πράξη των Ναζί στην Ελλάδα...

Ανατίναξαν και τα γερμανικά πλοία

Οι εκρήξεις άρχισαν λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 11ης Οκτωβρίου και συνεχίστηκαν για πάνω από 24 ώρες. Ολόκληρη η παραλία από το Νέο Φάληρο μέχρι τη Δραπετσώνα τυλίχθηκε στις φλόγες. Οι δεξαμενές καυσίμων, τα ναυπηγεία, οι αποθήκες πυρομαχικών, οι γερανοί και οι προβλήτες ανατινάχθηκαν διαδοχικά. Τα γερμανικά ναρκαλιευτικά και τορπιλοβόλα που δεν μπορούσαν να αποπλεύσουν βυθίστηκαν επιτόπου, μετατρέποντας το λιμάνι σε ένα φλεγόμενο νεκροταφείο σιδήρου και φωτιάς.

Φλεγόμενος κρατήρας ο Πειραιάς

Στην περιοχή των αποθηκών του ΟΛΠ, οι σειρές των εκρήξεων έμοιαζαν με βόμβες μεγάλου διαμετρήματος — ήταν όμως ελεγχόμενες ανατινάξεις από τους ίδιους τους Γερμανούς, που ήθελαν να παραλύσουν κάθε οικονομική και στρατιωτική δραστηριότητα ώστε να μην πέσει τίποτα χρήσιμο στα χέρια των Συμμάχων. Ο Πειραιάς έμοιαζε πια με φλεγόμενο κρατήρα. Οι αποβάθρες του Αγίου Διονυσίου, οι εγκαταστάσεις του Ηλεκτρικού Σταθμού, οι γραμμές των τραίνων και οι αποθήκες σιτηρών είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά. Η θάλασσα είχε γεμίσει συντρίμμια, βυθισμένα πλοία, βαρέλια και καμένα ξύλα. Από τα μεγαλύτερα πλοία που υπήρχαν στο λιμάνι, το ιταλικό Rosandra και το γερμανικό Brandenburg, ανατινάχθηκαν σκόπιμα, προκαλώντας τεράστιο ωστικό κύμα.

«Η θάλασσσα έβραζε»

Οι πυροσβέστες και εθελοντές κάτοικοι έδιναν μάχη για να περιορίσουν τις φωτιές, συχνά χωρίς νερό και μέσα σε πνιγηρή ατμόσφαιρα. Παρά τον κίνδυνο, πολλοί εργάτες του λιμανιού ρίχτηκαν στις φλόγες για να σώσουν ό,τι μπορούσαν. Ένας αυτόπτης μάρτυρας, ο λιμενεργάτης Γιάννης Καραγιάννης, έγραψε αργότερα: «Η θάλασσα έβραζε, το χώμα έτρεμε, κι εμείς βλέπαμε τη γη μας να χάνεται μέσα στις φλόγες. Μύριζε πετρέλαιο, καπνό και θάνατο».

Γιατί ο Φέλμι δεν έκαψε την Αθήνα

Την εντολή για την καταστροφή του Πειραιά έδωσε προσωπικά ο Χέλμουτ Φέλμι, διοικητής των γερμανικών δυνάμεων στη Νότια Ελλάδα, χαρακτηρίζοντας τις ανατινάξεις «στρατιωτικά αναγκαίες». Στην πράξη, η καταστροφή δεν είχε καμία επιχειρησιακή σημασία. Ακόμα και σήμερα παραμένει αναπάντητο το ερώτημα γιατί ο Φέλμι έδωσε εντολή να καεί ο Πειραιάς, ενώ στην Αθήνα δεν έπεσε ούτε μία τουφεκιά. Σύμφωνα με ιστορικούς αναλυτές, αυτό πιθανότατα οφειλόταν στο γεγονός πως η Αθήνα ήταν μια αστική περιοχή και δεν είχε μεγάλες υποδομές και αποθήκες όπως ο Πειραιάς.

Πόλη φάντασμα ο Πειραιάς

Όταν οι πρώτες ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις μπήκαν στο λιμάνι του Πειραιά, συνάντησαν μια πόλη-φάντασμα. Ο Πειραιάς είχε χάσει το 80% των υποδομών του, οι αποθήκες ήταν σωροί από πέτρες και ολόκληρες γειτονιές είχαν σβηστεί από τον χάρτη. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να ξαναχτιστεί και να λειτουργήσει κανονικά το λιμάνι.

Ανατίναξαν πυλώνες και Τατόι

Μεγάλες ζημιές καταγράφηκαν στις υποδομές μεταφοράς ρεύματος, καθώς οι Γερμανοί ανατίναξαν μεγάλους πυλώνες, ενώ άλλοι σώθηκαν από σωτήρια επέμβαση πατριωτών, που με μεγάλο ρίσκο κατάφεραν να σαμποτάρουν τα εκρηκτικά των Γερμανών. Όσο για το αεροδρόμιο του Τατοΐου, που ήταν το κεντρικό αεροδρόμιο της Αθήνας, κυριολεκτικά το αφάνισαν οι Γερμανοί. Ανατίναξαν τα πάντα, από αεροπλάνα μέχρι και τα σκέπαστρα.

Η μάχη της Ηλεκτρικής

Μέσα στο σχέδιο της «καμένης γης» ήταν και η ανατίναξη του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, γνωστού τότε ως Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς ή απλώς Power. Εκεί έγινε και η τελευταία μεγάλη μάχη. Ξημερώματα της 13ης Οκτωβρίου 1944, ομάδες του ΕΛΑΣ Πειραιά και εργάτες του εργοστασίου, έχοντας πληροφορηθεί πως οι Γερμανοί θα ανατινάξουν το κτίριο της Ηλεκτρικής, οργάνωσαν αντίσταση. Επικεφαλής των Ελλήνων ήταν ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης, ενώ συμμετείχαν και εργάτες και τεχνικοί της Power που δεν ήθελαν να δουν το δημιούργημά τους να γίνεται στάχτη. Στο εσωτερικό υπήρχαν περίπου 60 Γερμανοί στρατιώτες με βαριά όπλα και πυρομαχικά. Οι μάχες κράτησαν αρκετές ώρες, σώμα με σώμα, ανάμεσα στις μηχανές, τα καλώδια και τις δεξαμενές καυσίμων.

Επιασαν αιχμαλώτους τους Γερμανούς

Οι Έλληνες πολεμούσαν με ελάχιστα όπλα, πολλοί μόνο με περίστροφα και χειροβομβίδες, αλλά με αποφασιστικότητα. Οι πυροβολισμοί αντηχούσαν σε όλο τον Πειραιά, ανάμεσα σε εκρήξεις από τις υπόλοιπες ανατινάξεις στο λιμάνι. Οι μαχητές του ΕΛΑΣ κατάφεραν να περικυκλώσουν το εργοστάσιο, ενώ οι εργάτες, μέσα στο χάος, απενεργοποίησαν τα εκρηκτικά που είχαν τοποθετηθεί στις γεννήτριες. Με το πρώτο φως της ημέρας, οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να παραδοθούν.

Η σημασία της νίκης

Η μάχη είχε νεκρούς και από τις δύο πλευρές, όμως ο σκοπός επετεύχθη και δεν ήταν άλλος από το να μην καταστραφεί το εργοστάσιο της Power (Ηλεκτρικής). Έτσι η Αθήνα και ο Πειραιάς είχαν ρεύμα την ημέρα της απελευθέρωσης, αλλά και την «επόμενη ημέρα» της ανασυγκρότησης και της εθνικής ανάτασης.

Διαβάστε ακόμη

Κραυγή απόγνωσης Έλληνα κτηνοτρόφου στο OPEN: «Ποια φέτα; Σε λίγο δε θα έχουμε γάλα ούτε για γιαούρτι»

Δύσκολες ώρες για τον πατέρα της Μέγκαν Μαρκλ - Ακρωτηριάστηκε το πόδι του και νοσηλεύεται στην εντατική

Κλήρωση Μουντιάλ 2026: Οι 12 όμιλοι για το μεγάλο ποδοσφαιρικό ραντεβού του καλοκαιριού

«Η Τουρκία εγκαταλείπει τα S-400 και ξεκινάει να προμηθεύεται F-35», λέει ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα