Οι άνθρωποι δίχως πρόσωπο και η «Αγία Άννα» που έκανε θαύματα - Μια γλύπτρια σμίλεψε χαμόγελα στην Κόλαση

Στην άμπωτη του Ά Παγκοσμίου Πολέμου έμειναν εκατομμύρια νεκροί, άφατος πόνος και χιλιάδες τραυματίες· κι ανάμεσά τους οι «άνθρωποι δίχως πρόσωπο». Κι εκεί εμφανίζεται η «Αγία Άννα» που έκανε θαύματα…

Ο Σαρλ Βιτόρ κρατούσε καλά φυλαγμένες από τη σκόνη του χρόνου τις αναμνήσεις του από τον Μεγάλο Πόλεμο. Τέσσερα μετάλλια, μια χλαίνη, μια κιτρινισμένη φωτογραφία με συμπολεμιστές του, ένα κράνος συντρόφου με μια τρύπα-μικρό-πικρό σημάδι του θανάτου.

Ο Σαρλ Βιτόρ είχε και κάτι πιο βαθύ και ανεξίτηλο να τον ξαναφέρνει στην Κόλαση του Πολέμου: ένα βαθιά τραύμα στο πρόσωπο, που με τα χρόνια έγινε χαράδρα εναπόθεσης αναμνήσεων. Το θραύσμα μιας χειροβομβίδα είχε χτυπήσει το πρόσωπο του Σαρλ Βιτόρ και το είχε παραμορφώσει. Το ότι έμεινε ζωντανός ήταν ένα Θείο θαύμα, το ότι ξαναβγήκε στους δρόμους έξω, δίχως να φοβάται ότι θα προκαλέσει τρόμο ήταν θαύμα της Άννας Κόλεμαν Λαντ!

Ο Σαρλ Βιτόρ ήταν ένας από εκείνους- τους πάρα πολλούς- που είχε αφήσει στα χέρια της Άννας Κόλεμαν Λαντ τη φροντίδα της εξωτερικής τους εμφάνισης.

Η γλύπτρια από τις ΗΠΑ

Ποια ήταν η Άννας Κόλεμαν Λαντ; Ήταν μια καλλιτέχνης-γλύπτρια που διοχέτευσε το ταλέντο και εξέφρασε την Τέχνη της διορθώνοντας στους ανθρώπους ό,τι τους είχε ρημάξει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Η Anna Coleman Ladd είχε γεννηθεί στη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβάνια στις 15 Ιουλίου 1878 και σπούδασε στο Boston Museum School. Η Άννα ήταν πολύπλευρο ταλέντο: έγραφε μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, ζωγράφιζε, αλλά στην Ιστορία έμεινε για την έφεσή της στη γλυπτική· και όχι τόσο ως καλλιτέχνης με την στενή έννοια του όρου, όσο ως επιδιορθωτής προσώπων!

Μόνο στη Γαλλία, ο Μεγάλος Πόλεμος άφησε τέσσερα εκατομμύρια τραυματίες· περισσότεροι από ένα εκατομμύριο συνέχισαν τη ζωή τους με σοβαρές αναπηρίες. Περίπου 15.000 μέλη αυτής της τελευταίας ομάδας, είχαν τραύματα στο πρόσωπο και καταγράφηκαν στα γαλλικά ως «les mutiles de la face ή les gueules cassees», που θα πει «τα σπασμένα πρόσωπα».

«Δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπεις τρομακτικά περιστατικά, με πρόσωπα λίγο-πολύ κατεστραμμένα εντελώς από εκρήξεις οβίδων», έγραφε ένας χειρουργός το 1917. «Η μύτη και η άνω γνάθος αντικαθίστανται από μια τρύπα, στο κάτω μέρος της οποίας ο ανοιχτός φάρυγγας και η επιγλωττίδα είναι ορατή».

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι περισσότεροι από εκείνους τους στρατιώτες θα είχαν πεθάνει από αιμορραγία στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε στην ιατρική και πιο συγκεκριμένα στη χειρουργική αδιανόητη πρόοδο. Οι γιατροί, οι στρατιωτικοί γιατροί ήταν πλέον σε θέση να περιθάλψουν, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα τους τραυματίες, ενώ μείωσαν τον κίνδυνο αιμορραγίας, ασφυξίας, μόλυνσης και γάγγραινας πριν τους μεταφέρουν σε εξειδικευμένο νοσοκομείο.

Η επανορθωτική χειρουργική είχε επίσης κάνει σημαντικές προόδους και οι ασθενείς υποβάλλονταν σε μακρές-επώδυνες επεμβάσεις για να λάβουν μοσχεύματα και μεταμοσχεύσεις οστών, χόνδρων, άνω γνάθων και δέρματος, με την προοπτική να αποκαταστήσουν το σχήμα του ανθρώπινου προσώπου. Και κάπου εδώ έρχεται και η συνεισφορά της καλλιτέχνιδος.

Κι εκείνη στην «πρώτη γραμμή»

Διψώντας για δράση μετά την ένταξη και των ΗΠΑ στον πόλεμο, η Άννα αποφάσισε να ταξιδέψει στη Γαλλία για να προσφέρει τις υπηρεσίες της. Ως γλύπτρια, που σπούδασε στο Παρίσι και τη Ρώμη, είχε αποκτήσει φήμη για κάποια γλυπτά της. Ο σύζυγός της, παιδίατρος με σπουδές στο Χάρβαρντ, τη σύστησε σε γιατρούς και εκείνη ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό. Η Άννα διέσχισε τον Ατλαντικό τον Δεκέμβριο του 1917.

Έναν χρόνο πριν τελειώσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Άννα ίδρυσε το American Red Cross Studio for Portrait-Masks στο Παρίσι, όπου κατασκεύαζε προσθετικά κομμάτια προσώπου για στρατιώτες που είχαν την τύχη να βγουν ζωντανοί από τη φωτιά του πολέμου, όμως ατύχησαν γιατί είχαν σημαδευτεί ή χάσει μέρος του προσώπου τους.

Η Λαντ δεν διηύθυνε το στούντιο μόνη της· είχε την υποστήριξη του βρετανού γλύπτη Φράνσις Ντέρβεντ Γουντ, ο οποίος ολοκλήρωνε τις μάσκες στο δικό του χώρο. Η δημιουργία των μασκών δεν ήταν εύκολη δουλειά: φωτογράφοι αποτύπωναν τις παραμορφώσεις του προσώπου των στρατιωτών για να τις συγκρίνουν με παλαιότερες φωτογραφίες τους, από τις οποίες η Λαντ θα έπλαθε τις μάσκες είτε με πηλό είτε με πλαστελίνη. Επόμενο στάδιο ήταν η προσαρμογή σε εύκαμπτο μεταλλικό υλικό· στη συνέχεια βάφονταν για να μοιάζουν με το δέρμα των τραυματιών και προστίθονταν μαλλιά, φρύδια και μουστάκια. Έπειτα από ενάμιση χρόνο σκληρής δουλειάς, η Άννα και η ομάδα είχαν πλάσει 185 μάσκες· το έργο της αναγνωρίστηκε, θαυμάστηκε από πολλούς και, το 1932, η Άννα παρασημοφορήθηκε από τον πρόεδρο της Γαλλίας. Η Λαντ αποσύρθηκε στην Καλιφόρνια με τον σύζυγό της το 1936, όπου πέθανε τρία χρόνια αργότερα.

«Δεν μπορώ να σας εξηγήσω πόσο καλό είναι να εργάζεσαι σε τέτοιου είδους πρόγραμμα», είχε πει η Άννα σε έναν δημοσιογράφο που επισκέφτηκε το στούντιό της. «Και πόσο σε γεμίζει με ικανοποίηση το να προσφέρεις τέτοια χαρά! Τις προάλλες, ένας από τους στρατιώτες μου, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη μάσκα του και μου είπε: “Περπάτησα στους δρόμους έξω και κανείς δεν με κοιτάζει πια με περιέργεια!”».

Αν και οι σύγχρονοι ιστορικοί αμφισβήτησαν τα οφέλη τέτοιων εύθραυστων, άβολων προσθετικών προσώπου, των οποίων η παραγωγή δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στη ζήτηση, αυτές οι μάσκες είχαν εξαιρετικά θετικό ψυχολογικό αντίκτυπο στους παραμορφωμένους στρατιώτες. Αυτοί οι άνδρες, συχνά μόνοι και αποτραβηγμένοι, βρήκαν ξαφνικά το θάρρος να επιστρέψουν στη δημόσια ζωή ή να επανασυνδεθούν με τις οικογένειές τους.
Όταν ρωτήθηκε για τη δουλειά της στο Παρίσι και τους ασθενείς της, η Άννα Λαντ είπε απλά: «Ποτέ δεν τους συμπεριφέρθηκα σαν να τους συνέβαινε κάτι. Γελούσαμε μαζί και τους βοηθούσαμε να ξεχαστούν. Αυτό λαχταρούσαν και το εκτιμούσαν βαθιά».