Μήδεια: Το αρχαίο δράμα ζωντανεύει στην Κωνσταντινούπολη καθρεφτίζοντας τον νέο κόσμο της μετανάστευσης

Η σύγχρονη τουρκική σκηνή συναντά το αρχαίο ελληνικό δράμα μέσα από μια τολμηρή, ανανεωτική παράσταση της Εσέν Οζμάν, της Τουρκάλας σκηνοθέτιδας, που τόλμησε να καταπιαστεί με το μύθο και παρουσίασε την Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου «Το Κεφάλι της Μήδειας», στη σκηνή του Πέρα (Cihangir Atolye Sahnesi) στην Κωνσταντινούπολη, επιχειρώντας μια ιδιότυπη ‘μεταγραφή’ της Ελληνίδας τραγικής ηρωίδας στον σημερινό κόσμο.

Η Τουρκάλα καλλιτέχνις ‘δανείζεται’ την αρχαία μάνα, όχι ως μακρινή φιγούρα του μύθου, αλλά ως υπαρξιακό αποτύπωμα της σύγχρονης γυναίκας· ένα αρχετυπικό ίχνος που, όπως λέει η ίδια στο Ethnos.gr, όλες οι γυναίκες φέρουν μέσα τους. Η μετανάστρια Μήδεια ξεκινά το ταξίδι της από την Ανατολή και ψάχνει διέξοδο σε μία σαθρή Δύση, φωτίζοντας για άλλη μια φορά τις διαχρονικές αντιφάσεις.

Η... μετανάστευση της Μήδειας στη σκηνή της Κωνσταντινούπολης

Η ερμηνευτική γέφυρα Ελλάδας–Τουρκίας έχει ως σημείο αναφοράς τον Έλληνα συγγραφέα, Ανδρέα Φλουράκη, που ενέπνευσε τη σκηνοθέτη Εσέν Οζμάν να ενσαρκώσει στη σκηνή της Κωνσταντινούπολης τη μετανάστρια της Ανατολής.

Το έργο του Ανδρέα Φλουράκη με τίτλο “Μήδειας Μπούργκα” (εκδοτικός οίκος Μίτος-Μπογιούτ), περιγράφει την περιπέτεια μιας πλούσιας, αλλά αγράμματης γυναίκας από την Ανατολή που μεταναστεύει στη Δύση.

«Αυτό το καταπιάνεται με το πρόβλημα της “μετανάστευσης”, το χάος του νέου κόσμου, όπου ο άνθρωπος αναγκαστικά ή μη μετακινείται εδώ και εκεί», λέει η σκηνοθέτις και πρωταγωνίστρια της παράστασης, η οποία βλέπει στη Μήδεια του Φλουράκη έναν καθρέφτη του σημερινού ανθρώπου, που αναγκάζεται να μετακινηθεί και να παλέψει ανάμεσα στις ταυτότητες που εγκαταλείπει και εκείνες που προσπαθεί να υιοθετήσει.

«Επέλεξα τη Μήδεια γιατί μιλάει για τον ξεριζωμό»

Η επιλογή της Μήδειας ως θεατρικού άξονα δεν έγινε τυχαία. Για την Εσέν Οζμάν, ο μύθος συνδέεται ευθέως με τη σύγχρονη πραγματικότητα των προσφύγων, όπου ο μετανάστης γίνεται το νέο τραγικό πρόσωπο, που εγκλωβίζεται στην περιθωριοποίηση.

Το έργο, όπως λέει η Οζμάν, «καταγράφει την αξιοθρήνητη κατάσταση ενός “μετανάστη” που έχει περιθωριοποιηθεί. Καταγράφει τη μοίρα του!”».

Με αφετηρία τον λόγο του Ανδρέα Φλουράκη, η σκηνοθέτρια αναζητά στη μορφή της Μήδειας τη φωνή όλων των γυναικών που ξεριζώνονται, αντιστέκονται και προσπαθούν να σταθούν όρθιες σε μία νέα πραγματικότητα.

«Πώς πήρα το θάρρος να κάνω τη μετάφραση του έργου, δεν ξέρω... Αλλά αγαπάω πολύ αυτόν τον συγγραφέα, μου μιλάει. Τα κείμενά του μου άρεσαν. Και ήθελα να τα ανεβάσω στο θέατρο. Το μεταναστευτικό είναι έντονο στο έργο του Φλουράκη», όπως θα πει.

Η Μήδεια της Οζμάν δεν είναι μόνο η μυθική μητέρα που σκοτώνει τα παιδιά της από εκδίκηση· είναι πάνω απ’ όλα μια γυναίκα που εξορίζεται, αλλάζει τόπο, χάνει ασφαλείς αναφορές και κουβαλά το βάρος του ξεριζωμού. Κι αυτή η προσέγγιση αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο το αρχαίο δράμα αποκτά πολιτική διάσταση μέσα στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα.

Το έργο μεταφέρει την ιστορία σε ένα νέο πλαίσιο, όπου ο μύθος λειτουργεί ως αναλογία με τα σημερινά προσφυγικά δράματα.

Στον Φλουράκη και στο θεατρικό έργο, η ηρωίδα προσπαθεί να αντισταθεί στην τραγική μοίρα της. Γι’ αυτό φωνάζει συνεχώς «Δεν θέλω να σκοτώσω τα παιδιά μου. Δεν θέλω να σκοτώσω τα κορίτσια μου», υπογραμμίζοντας πως το μητρικό ένστικτο υπερισχύει της οργής.

Η Μήδεια ανάμεσα σε δύο κόσμους

Στα κινηματογραφικά πλάνα που ενσωματώνονται στη θεατρική δράση —γυρισμένα στην παραλία της Καβάλας— η Μήδεια προβάλλεται ως μια σύγχρονη, πιο ελεύθερη γυναικεία μορφή, αποδεσμευμένη από τα στερεότυπα και τις παραδοσιακές επιταγές.

Πάνω στη σκηνή, το μαντήλι συνεχίζει να το φορά, ωστόσο δεν λειτουργεί ως θρησκευτικό σύμβολο, αλλά ως καθαρό δραματουργικό εύρημα: ένα ένδυμα που λειτουργεί ως ασπίδα και μηχανισμός αυτοπροστασίας και μόνο. Ενώ αντίστοιχα, τα χριστιανικά και άλλα θρησκευτικά σύμβολα που δεσπόζουν στην πλάτη της αποτελούν μία αλληγορία των ταυτοτήτων που η προσφυγιά κουβαλά.

Η σκηνική αυτή σύλληψη ενοποιεί παρελθόν και παρόν, φέρνοντας δύο Μήδειες επί σκηνής – μία της Ανατολής και μία πιο σύγχρονη, τοποθετημένη σε μία χώρα της Δύσης, που παλεύει να επιβιώσει και να εξελιχθεί.

«Σχεδίασα “Το κεφάλι της Μήδειας” ως κινηματογραφικό έργο. Στη σκηνή και στα τηλεοπτικά αποσπάσματα που προβάλλονται σε οθόνη στη σκηνή, βλέπουμε την ίδια σύγχρονη Μήδεια με δύο διαφορετικές όψεις. Ενώ παρακολουθούμε την Μήδεια της Ανατολής στη σκηνή, στην οθόνη διακρίνουμε μια Μήδεια που αυτοκριτικάρεται και εξελίσσεται. Παρατηρούμε με ανησυχία την υποδούλωσή της γυναίκας της Ανατολής στο “ανδροκρατικό” σύστημα της Δύσης, ακριβώς όπως συμβαίνει και στην πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου», περιγράφει η πρωταγωνίστρια Εσέν Οζμάν.

Η διπλή αυτή απεικόνιση μετατρέπει το θέαμα σε ενδοσκόπηση για το πού τελειώνει ο μύθος και πού αρχίζει η γυναίκα του σήμερα.

Οι σημερινές Μήδειες

Το ταξίδι της Μήδειας προς την Ευρώπη αποτελεί σημείο καμπής. Η ηρωίδα ξαναγράφει τη μοίρα της και η κοσμοθεωρία της ως μετανάστρια -πια- αλλάζει.

Η Μήδεια του έργου είναι μια γυναίκα «ταλαιπωρημένη από τον Ιάσονα, από τον έρωτά της για εκείνον και την απιστία του», που ωστόσο βρίσκει χώρο για μια προσωπική επανάσταση.

Η παράσταση επιδιώκει να μετατρέψει τον μύθο σε ζωντανή, σύγχρονη αφήγηση.

Για την Οζμάν, «ο σύγχρονος κόσμος έχει πάρα πολλές Μήδειες». Γυναίκες εγκλωβισμένες σε πολέμους, διώξεις, τοξικές σχέσεις, κοινωνικές πιέσεις — γυναικείες φιγούρες που βιώνουν τον ίδιο πόνο, την ίδια ανάγκη επιβίωσης, τον ίδιο αγώνα για αξιοπρέπεια.

Το έργο επιχειρεί να δώσει φωνή σε όλες αυτές τις αθέατες ηρωίδες, δείχνοντας πως πίσω από κάθε ιστορία προσφυγιάς υπάρχει μια γυναίκα που παλεύει για να προστατεύσει τη ζωή και τα παιδιά της.

Αυτό που Εσέν Οζμάν, μία σύγχρονη καλλιτέχνις της Ανατολής, θέλει να στείλει μέσα από αυτό το έργο είναι δύο σημαντικά μηνύματα:

«Οι μεταναστεύσεις έχουν οδηγήσει σε μία ετερότητα. Το κύριο θέμα, κατά την ερμηνεία μου, είναι αυτό. Και η μαντίλα της Μήδειας είναι μια παραδοσιακή μορφή προστασίας και εθίμου, όπως ακριβώς συμβαίνει στον χριστιανικό, εβραϊκό, βουδιστικό κ.λπ. κόσμο. Στην οθόνη η ακάλυπτη Μήδεια και στη σκηνή η Μήδεια με το κεφάλι της καλυμμένο συμβολίζουν το δίλημμα μίας γυναίκας. Η Μήδεια κάνει μία γυναικεία επανάσταση. Χρησιμοποιεί έξυπνα τις κακές της ικανότητας, όπως τη δολοφονία και τη μαγεία, για να αποφύγει να σκοτώσει τις κόρες της και να διασφαλίσει ευρωπαϊκά δικαιώματα για αυτές. Αν λάβουμε υπόψη ότι όλοι σήμερα φεύγουν για να εξασφαλίσουν στον εαυτό τους και στα παιδιά τους μια σχετικά καλύτερη ζωή, το έργο που έχουμε εδώ είναι πολύ σύγχρονο. Αυτό είναι που με ενδιαφέρει πολύ στο έργο του Φλουράκη», όπως εξηγεί.

Ο μίτος επίτηδες ξεκινά από την αρχαιότητα για να οδηγήσει σε μια νέα ερμηνεία της Μήδειας, όχι ως τερατώδους φιγούρας, αλλά ως συμπύκνωσης των παθών και των ελλειμμάτων της ανθρώπινης υπόστασης σήμερα.

Η Τουρκάλα σκηνοθέτις προσεγγίζει την ηρωίδα μέσα από το βάθος των αιώνων, υπενθυμίζοντας ότι η Μήδεια έχει διαμορφωθεί ξανά και ξανά, από την πρωτόγονη εποχή μέχρι σήμερα. Η αγριότητα, η ζήλια και τα μάγια της ηρωίδας δεν είναι παρά αντανάκλαση των εσωτερικών ελλείψεων του ανθρώπου.

«Η Μήδεια είναι μια αληθινή γυναίκα που βγαίνει από μέσα μας. Μήπως η αγριότητά της προέρχεται από την οικογένειά της, η ζήλια της από την έλλειψη αγάπης και η μαγεία της από την έλλειψη γνώσης;», ρωτά το θεατή, που τον φέρνει αντιμέτωπο με άλλο ένα ερώτημα:

Μπορεί η σύγχρονη Μήδεια να υπερβεί τη μοίρα που της επιβλήθηκε στο μύθο;

«Για να δούμε... Η Μήδεια που αιχμαλωτίστηκε από την “εξουσία” θα καταφέρει να φτάσει στο επίπεδο του πολιτισμού και να αποκτήσει την ωριμότητα να “ανοίξει το μυαλό της”; Θα καταφέρει η αρχαία ελληνική ταυτότητα της Μήδειας να αποκτήσει την αρετή να μην σκοτώσει τα παιδιά της στον σύγχρονο κόσμο;», αναρωτιέται στο τέλος ο θεατής.

Πρόσκληση για κρίση

Το έργο δεν προσφέρει απαντήσεις, αλλά αφήνει το θεατή να αποφανθεί για την τύχη της σύγχρονης Μήδειας. Η θεατρική παράσταση έχει ανοιχτό τέλος...

«Η απόφαση και η τελευταία λέξη ανήκουν στο κοινό...», όπως λέει η Εσέν Οζμάν.

Η επιλογή αυτή διατηρεί έτσι ζωντανό το διάλογο ανάμεσα στο μύθο και τη σύγχρονη συνείδηση, επιτρέποντας στο κοινό να αναλογιστεί ποια Μήδεια κουβαλά μέσα του.

Esen Οzman

Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, η Εσέν Οζμάν ηθοποιός, σκηνοθέτρια, μεταφράστρια και παιδαγωγός του θεάτρου έχει χαράξει μία πολυετή πορεία στην Τουρκία και στη Γαλλία. Σπούδασε στο Notre Dame-de-Sion και στο πανεπιστήμιο Μιμάρ Σινάν, ενώ με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στο πανεπιστήμιο Sorbonne-Nouvelle και την ειδίκευσή της στο Conservatoire National Superieur d’Art Dramatique στο Παρίσι, όπου συνεργάστηκε με σημαντικούς δημιουργούς, όπως ο Jean-Pierre Miquel και ο Daniel Mesguich. Στη Γαλλία έπαιξε στα γαλλικά στο έργο Un Fil a la Patte και στο Chaleur της Ewa Pokas.

Επιστρέφοντας στην Τουρκία, υπηρέτησε επί δεκαετίες στα Κρατικά Θέατρα, υπογράφοντας σκηνοθεσίες και ερμηνείες σε Κωνσταντινούπολη, Αττάλεια, Άδανα, Ερζερούμ, Ντιγιάρμπακίρ και Προύσα. Παράλληλα δίδαξε σε πανεπιστήμια, μετέφρασε σημαντικά έργα διεθνών συγγραφέων και εξέδωσε βιβλία για το θέατρο (Sahne Tozu, Sahne Isigi, Menekse K?z).

Ξεχωριστή θέση στο βιογραφικό της κατέχει η συνεργασία της με τον Έλληνα συγγραφέα Ανδρέα Φλουράκη, του οποίου μετέφρασε έργα από τα ελληνικά στα τουρκικά, όπως τα Φύλλα, Ψάχνω μία Χώρα, Το Μαντήλι της Μήδειας, ενώ πριν από τη Μήδεια ανέβασε και το έργο Φύλλα/Yapraklar στο Moda Sahnesi (2020–21) στην Κωνσταντινούπολη.

Διαβάστε ακόμη

Νέος γύρος συνομιλιών για την Ουκρανία στο Μαϊάμι: «Η Ουάσιγκτον πρότεινε συνάντηση με Κίεβο και Μόσχα» αποκάλυψε ο Ζελένσκι

Πώς δρούσε το κύκλωμα που διακινούσε ναρκωτικά σε σχολεία – Βασανιστήρια σε όσους δεν υπάκουαν σε εντολές

«Έμπνευση για εκατομμύρια ανθρώπους»: Πρώτη πτήση στο διάστημα από άτομο σε αναπηρικό αμαξίδιο

Υποψήφιος ξανά για το Hall of Fame ο Παναγιώτης Γιαννάκης – Ποιοι άλλοι προτείνονται