ΕΜΣΤ: Πάνω από 200 έργα και 60 καλλιτέχνες επανεξετάζουν τη θέση των ζώων στον πολιτισμό και την κοινωνία

Η κακοποίηση ζώων αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα που αντανακλά βαθύτερες παθογένειες της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Παρά την πρόοδο σε νομοθετικό επίπεδο, τα περιστατικά βίας κατά των ζώων συνεχίζουν να αυξάνονται, προκαλώντας ανησυχία και απαιτώντας άμεση δράση.

Στην Ελλάδα, τα στοιχεία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Το 2023, καταγράφηκαν 8.266 υποθέσεις κακοποίησης ζώων, με 1.889 δικογραφίες και 370 συλλήψεις, ενώ επιβλήθηκαν 1.909 πρόστιμα συνολικού ύψους άνω των 7 εκατομμυρίων ευρώ. Η χώρα μας διαθέτει ένα από τα πιο αυστηρά νομοθετικά πλαίσια για την προστασία των ζώων. Ο νόμος 4830/2021 αναβαθμίζει την κακοποίηση ζώων σε κακούργημα, προβλέποντας αυστηρές ποινές για πράξεις όπως ο βασανισμός, η δηλητηρίαση, ο ακρωτηριασμός και η σεξουαλική κακοποίηση.

Έρευνες δείχνουν ότι η κακοποίηση ζώων συνδέεται συχνά με άλλες μορφές βίας, όπως η ενδοοικογενειακή βία και η κακοποίηση παιδιών. Σύμφωνα με την Πανελλήνια Φιλοζωική Ομοσπονδία, το 31% των ατόμων που κακοποιούν σεξουαλικά ζώα διαπράττουν παρόμοιες πράξεις και σε ανθρώπους. Η Ελληνική Αστυνομία έχει εντείνει τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση της κακοποίησης ζώων. Το 2023, 446 αστυνομικοί παρακολούθησαν ειδικά σεμινάρια για την προστασία των ζώων, ενώ καθιερώθηκε η τηλεφωνική γραμμή 10410 για καταγγελίες κακοποίησης.

Τα ζώα αποκτούν θέση στο ΕΜΣΤ

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) ανοίγει δυναμικά τη νέα καλλιτεχνική περίοδο με μια φιλόδοξη, ερευνητικά τεκμηριωμένη και βαθιά πολιτική έκθεση με τίτλο «Why Look at Animals?» (Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή). Η έκθεση, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Μουσείου, προέκυψε μέσα από χρόνια μελέτης, φιλοσοφικής αναζήτησης και μιας σύνθετης, πολυεπίπεδης καλλιτεχνικής διερεύνησης. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και πιο απαιτητική έκθεση που έχει διοργανώσει ποτέ το ΕΜΣΤ, όχι μόνο σε έκταση, αλλά και σε θεματική βαρύτητα.

Με περισσότερους από 60 καταξιωμένους και ανερχόμενους καλλιτέχνες από 25 χώρες της Ευρώπης, της Αφρικής, της Ασίας, της Ωκεανίας και των Αμερικανικών ηπείρων, και με πάνω από 200 έργα –πολλά εκ των οποίων παρουσιάζονται για πρώτη φορά– η έκθεση επιχειρεί να επανεξετάσει τη θέση των ζώων στη σύγχρονη κοινωνία, όχι ως παθητικά αντικείμενα παρατήρησης ή εκμετάλλευσης, αλλά ως συναισθανόμενα, αυτόνομα και νοήμονα όντα, που αξίζουν ίσα δικαιώματα και σεβασμό.

Η έκθεση αντλεί τον τίτλο της από το κείμενο του Βρετανού συγγραφέα και θεωρητικού τέχνης John Berger, «Why Look at Animals?» (1980), το οποίο αποτέλεσε εφαλτήριο για πλήθος μεταγενέστερων συζητήσεων γύρω από την πολιτική και φιλοσοφική διάσταση της διαειδικής σχέσης. Ο Berger ανέδειξε την ιστορική μετάβαση των ζώων από τη φυσική τους συνύπαρξη με τον άνθρωπο –σε αγροτικά, μυθολογικά ή συμβολικά πλαίσια– στην αποξένωση, την εμπορευματοποίηση και τελικά την «αορατότητά» τους στη σύγχρονη ζωή. Τα ζώα, άλλοτε σύμβολα σοφίας, δύναμης ή πνευματικής καθοδήγησης, σήμερα εγκλωβίζονται σε τσίρκα, εργαστήρια, βιομηχανικές φάρμες και βιτρίνες σουπερμάρκετ, μακριά από τη φυσική τους κατάσταση.

Αν τα ζώα είχαν φωνή, θα μιλούσαν μέσα από αυτά τα έργα

Η έκθεση ξεδιπλώνεται σε ολόκληρο το κτήριο του μουσείου, οργανωμένη σε τέσσερις θεματικές και χωρικές ενότητες. Στο επίπεδο -1 του ΕΜΣΤ, η έκθεση εστιάζει στη συμβολή της βιομηχανικής ανάπτυξης, της αποικιοκρατίας και της γεωπολιτικής ισχύος στην καταστροφή οικοσυστημάτων και την εξαφάνιση ειδών. Εδώ, τα έργα αποκαλύπτουν τη σύνδεση μεταξύ των ιστορικών πρακτικών της αποικιοκρατικής λεηλασίας –όχι μόνο ανθρώπινων αλλά και μη ανθρώπινων σωμάτων– και της σύγχρονης βιομηχανικής γεωργίας, της εντατικής κτηνοτροφίας και της αλόγιστης εξόρυξης φυσικών πόρων. Βίντεο, εγκαταστάσεις και ντοκουμέντα καταγράφουν την «οικοκτονία» ως συστημική πρακτική του καπιταλισμού.

Στους πάνω ορόφους, παρουσιάζονται έργα που εστιάζουν στη σχέση ανθρώπων και ζώων στις πόλεις και στην καθημερινή ζωή. Η ενότητα εξετάζει τις δυνατότητες διαλόγου με τη ζωική νοημοσύνη, αλλά και τις πολιτικές ταυτότητας και καταστολής που ασκούνται στα ζώα. Παράλληλα, αποτυπώνονται δράσεις ακτιβιστών και συλλογικοτήτων που διεκδικούν μια νέα ηθική απέναντι στα μη ανθρώπινα όντα, εμπνέοντας την ανάδυση μιας μεταανθρωποκεντρικής ηθικής.

Στον τέταρτο και τελευταίο όροφο του μουσείου, τα έργα παίρνουν μια πιο ποιητική, φιλοσοφική και στοχαστική κατεύθυνση. Εδώ, η έκθεση «ανοίγει» σε κοσμοαντιλήψεις που αναγνωρίζουν τα ζώα ως πνευματικά όντα: ανιμιστικές παραδόσεις, οικοφεμινιστικές προσεγγίσεις, τελετουργικά της φύσης και μυθολογικές αφηγήσεις. Ο κόσμος δεν είναι πλέον ένας μηχανιστικός χώρος εκμετάλλευσης, αλλά ένα δίκτυο ζωντανών σχέσεων, φαντασίας και κοινής ύπαρξης.

Ιδιαίτερη θέση σε αυτή την ενότητα καταλαμβάνει το πρότζεκτ «If Animals Believed in God, the Devil Would Be a Human» της Sue Coe, το οποίο καταγράφει με σκληρό αλλά ειλικρινή τρόπο τη φρίκη των σφαγείων, των εργαστηρίων και των εκτροφείων, μέσα από την οπτική των ίδιων των ζώων. Με χιούμορ, θλίψη και διαύγεια, το έργο λειτουργεί ως μια εικαστική καταγγελία και ταυτόχρονα μια προσευχή για τη μεταμόρφωση.

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της έκθεσης είναι η συνειδητή αποφυγή αναπαραστάσεων που ενισχύουν τον πόνο και τον θάνατο – όπως για παράδειγμα η χρήση ταριχευμένων ζώων ή σοκαριστικών εικόνων κακοποίησης. Αντίθετα, προκρίνονται έργα που κινητοποιούν την ενσυναίσθηση, τη φιλοσοφική εμβάθυνση και τον διάλογο, δίνοντας χώρο στη φαντασία ως εργαλείο πολιτικής αλλαγής.

Επισημαίνεται ότι η έκθεση «Why Look at Animals?» συνοδεύεται από μια πληθώρα παράλληλων δράσεων, όπως εργαστήρια, ανοιχτές συζητήσεις, κινηματογραφικές προβολές, εκπαιδευτικά προγράμματα και μια ειδική έκδοση-κατάλογο, που περιλαμβάνει δοκίμια, κείμενα επιμελητών, καλλιτεχνικά statements και επιπλέον υλικό τεκμηρίωσης.

Η κακοποίηση ως καθρέφτης της κοινωνίας μας

Σε μια εποχή όπου η βιοποικιλότητα καταρρέει με πρωτοφανή ρυθμό και η περιβαλλοντική κρίση συνδέεται όλο και περισσότερο με πολιτικές και ηθικές αποφάσεις, η έκθεση αυτή δεν αποτελεί απλώς μια ακόμη εικαστική πρόταση, αλλά μια πολιτισμική παρέμβαση με υπαρξιακές διαστάσεις. Μας καλεί να δούμε τα ζώα όχι μόνο ως «άλλους», αλλά ως συγκατοίκους αυτού του πλανήτη, ως φορείς ζωής και πολιτισμού, ως οντότητες με δικαίωμα στην ύπαρξη.

Η ακτιβίστρια Nikki Ford επισημαίνει ότι η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο μιας συγκεκριμένης φυλής ή κοινωνικής ομάδας, αλλά αφορά όλους όσοι επιδιώκουν μια πιο δίκαιη και συμπονετική κοινωνία. Το ΕΜΣΤ, με αυτή τη διοργάνωση, τοποθετείται δυναμικά στον παγκόσμιο χάρτη των ιδρυμάτων που χρησιμοποιούν την τέχνη για να διαμορφώσουν νέα ερωτήματα, να επαναπροσδιορίσουν αξίες και να ενεργοποιήσουν την κοινωνική και πολιτική φαντασία. 

Διαβάστε ακόμη

«Πιθανή και η προμήθεια όπλων στο Ιράν» λέει το Κρεμλίνο - Επιβεβαιώνεται η στήριξη Πούτιν, παρέλαβε επιστολή του Χαμενεΐ

Ανησυχία για τη μεγάλη φωτιά στη Χίο: Σε τουλάχιστον 5 σπίτια οι φλόγες - Μπαράζ εκκενώσεων

Φωτογραφίες της Σούδας και κρυπτογραφημένο λογισμικό στο λάπτοπ του Αζέρου που συνελήφθη για κατασκοπεία

Ο Michael Kiwanuka στο Ηρώδειο: Ο άνθρωπος πίσω από το «Cold Little Heart» που θα σε κάνει να πιστέψεις ξανά στη μουσική