Είδαμε την ταινία Καλάβρυτα 1943: Άθλια προπαγάνδα - Τελικά μάθαμε ότι οι Γερμανοί ήταν φίλοι μας!

«Καλάβρυτα 1943». Δεν ήταν μόνο ο «καλός αυστριακός» που (μας) προκάλεσε, ήταν ολόκληρη η ταινία! 

Επέστρεφα με μιαν αγωνία από την κινηματογραφική αίθουσα, για να μην ξεχάσω. Προσπαθούσα να τα φυλάξω όσα με εξόργισαν και όσα μου προκάλεσαν αποστροφή. Και δεν χρειάστηκε κόπος πολύς. Όσο η ώρα περνούσε, τόσο αυτά που με θύμωσαν με κυρίευαν περισσότερο. Η ταινία «Καλάβρυτα 1943», ήταν από την αρχή μέχρι τέλους της, μια απόπειρα εξαγνισμού για τους Ναζί! Έτσι ακριβώς και δεν υπερβάλω. Ήταν μια οιονεί κάθαρση, μια προσπάθεια αναζήτησης ελαφρυντικών στοιχείων (πρόχειρη, αλλά ουσιαστική) για την δικαιολόγηση των ηθικών ρύπων, που άφησαν πίσω τους οι «δήμιοι του 20ου αιώνα». Να τα πάρουμε με τη σειρά; Να τα πάρουμε!

Τα 6 σημεία της ταινίας που χωρούν συζήτηση

1: Η γερμανίδα δικηγόρος της κυβέρνησης, που καλείται να αντικρούσει τα επιχειρήματα των αντιδίκων Καλαβρυτινών, οι οποίοι απαιτούσαν αποζημιώσεις από το γερμανικό κράτος, έρχεται σε επαφή με το «παρελθόν» της πόλης που κάτοικοί της σφαγιάσθηκαν ανηλεώς και με περισσή αίσθηση ευθύνης θέτει το δάχτυλο επί των τύπον των ανοιχτών πληγών. Ο σκληρός γραφειοκράτης Γερμανός αίφνης εμφανίζεται ως ευαισθητοποιημένος με συναισθηματικό ενδιαφέρον για τον αντίπαλό του! Γιατί; Θα δούμε στη συνέχεια.

2: Ο «καλός αυστριακός», δεν είναι απλά περαστικός από την ταινία, είναι ο βασικός και ουσιαστικός πρωταγωνιστής: Είναι εκείνος που προσφέρει σοκολάτα στο τρομαγμένο ελληνόπουλο, είναι εκείνος που θα δεχτεί την επίπληξη του ανωτέρου του, για το βλέμμα συμπόνιας προς τον κατακτημένο και τέλος είναι εκείνος που θα σπάσει την αλυσίδα που δένει τις γυναίκες των Καλαβρύτων με τον θάνατο. Ο μύθος υπερβαίνει την αλήθεια και δημιουργεί συμπάθεια για τον ολετήρα ανθρώπων, Ναζί κατακτητή. Και σ’ αυτόν θα επανέλθουμε.

3. Στον διαβόητο αξιωματικό  S.D. Doenhert (Τένερ), που έδωσε τη διαταγή εκτέλεσης των ανδρών στο λόφο του Καπή και επίσης την διαταγή να καεί το σχολείο (σύμφωνα με το σενάριο…) ουσιαστικά παρέχεται ελαφρυντικό. Τον εκβιάζει ο στρατηγός με το παρελθόν της οικογενείας του, ο ίδιος φαίνεται ευαίσθητος και διστακτικός στο λόφο του θανάτου να δώσει το παράγγελμά για ν' αρχίσει ο όλεθρος και μόνο όταν εμφανίζεται ο στρατηγός εντός μαύρης μερσεντές στον λόφο (!) υποχρεώνεται να υπακούσει στη διαταγή. Αυτό ακριβώς περνάει η ταινία: Υποχρεώθηκε να υπακούσει! Ο ηθοποιός δε, που υποδύθηκε τον «άφαντο» μετά το τέλος του Πολέμου, Τένερ, εμφανίζεται από άχρωμος έως και συμπαθής στον θεατή·  η συμπεριφορά του στους κατοίκους του σπιτιού που επιτάχτηκε και τον «φιλοξένησαν», ήταν αρκετά οικία και πολιτισμένη. στα όρια της φιλικής θα έλεγε κάποιος. Όλα αυτά από έναν άνθρωπο που, όπως περιγράφουν μαρτυρίες και καταγράφεται στο βιβλίο του νομικού και συγγραφέα Δημήτρη Μαγκριώτη: «Θυσίαι της Ελλάδος και Εγκλήματα Κατοχής 1941-1944»: «Ο επικεφαλής των γερμανών δολοφόνων Τέννερτ (sic) επήγαινεν από καιρού εις καιρόν σαν δαιμονισμένος δια να παρακολουθήση εκ του πλησίον τα πτώματα και να πεισθεί ότι όλοι οι τυφεκισθέντες απέθανον και δεν είχεν επιζήσεις κανείς από αυτούς. …Οπλισμένος με τα δύο του πιστόλια επυροβόλει δεξιά κι αριστερά κατά των φονευθέντων θέλων να δώση ο ίδιος την χαριστικήν βολήν». Αυτός ο δήμιος των Καλαβρύτων, στην ταινία εξωραΐζεται εμφανώς καλυμμένα!

4: Οι Αντάρτες έφταιγαν για το αιματοκύλισμα των Καλαβρύτων και των γύρω χωριών. Αυτό αφήνει να εννοηθεί σε κάποια στιγμή η αντίδραση της πρωταγωνίστριας όταν μαθαίνει για την εκτέλεση των γερμανών ομήρων από τους άντρες του ΕΛΑΣ. Είναι η διαχρονική δικαιολογία Γερμανών και συνεργατών τους (Ταγματασφαλιτών στην Ελλάδα) για τα εγκλήματα στον άμαχο πληθυσμό. 

5. Η δικηγόρος του γερμανικού κράτους, αφού έχει ακούσει την δραματική ιστορία του επιζώντα Νικόλα Ανδρέου (Μαξ φον Ζίντοφ) δακρύζει, κυριεύεται από τύψεις, επισκέπτεται το Μουσείο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και υποβάλλει την παραίτησή της από την υπόθεση, στον γερμανό υπουργό, προϊστάμενό της! Αντί να αναζητήσει στοιχεία, η δικηγόρος, για να υποστηρίξει τη θέση της γερμανικής κυβέρνησης αναζητούσε επιζώντες της Σφαγής των Καλαβρύτων! Γιατί; Δεν καταλάβαμε… Ή μάλλον καταλάβαμε: για να εξαγνίσει τους συμπατριώτες της!

6. Ο επιζών της σκοτεινής εκείνης νύχτας της σφαγής, δίνει στη γερμανίδα δικηγόρο την ανεκτίμητης αξίας φωτογραφία με τον εκτελεσθένα αδελφό του, ως ανάμνηση της συνάντησής τους… Κι εκείνη με τη σειρά της, αναζητεί και βρίσκει (μυθοπλασία μυθοπλασία, αλλά όλα έχουν ένα όριο) την εν ζωή σύζυγο του «καλού αυστριακού» - που θα έπρεπε λογικά να είναι πάνω από 90 χρονών, αλλά ας το δεχτούμε - και της δίνει τη φωτογραφία λέγοντας: «Αν έζησαν οι γυναίκες και τα παιδιά των Καλαβρύτων, στον σύζυγό σας το οφείλουν»! Με άλλα λόγια αν έμειναν ζωντανές υπάρξεις να τριγυρίζουν σαν φαντάσματα επί δεκαετίες στα Καλάβρυτα, το οφείλουμε σε έναν καλό στρατιώτη της 117ης Μεραρχίας καταδρομών, που αφάνισε ό,τι ζωντανό στο πέρασμά της, από τη Σερβία μέχρι την Ελλάδα!
Και κάτι τελευταίο στη συλλογιστική μας: Ατυχής (πιστεύουμε) η επιλογή του Μαξ φον Σίντοφ στο να ερμηνεύσει ένα Έλληνα, που δεν ακούμε να μιλάει ελληνικά, παρά να ψελλίζει κάτι μουρμουρητά. Ποια η σχέση του σουηδού ηθοποιού με την πονεμένη ιστορία των Ελλήνων; Άλλη υπόθεση η ερμηνεία του.

Κακό σενάριο, ελλειματική σκηνοθεσία

Και ξεφυλλίζουμε το κεφάλαιο ταινία: Φτωχής έμπνευσης σενάριο και πρόχειρο: Οι Γερμανοί αξιωματικοί μιλούν αγγλικά, κάποιοι γερμανοί στρατιώτες φωνάζουν γερμανικά, ο βασικός πρωταγωνιστής - Έλληνας υποτίθεται - δεν γνωρίζει τη γλώσσα μας, οι Καλαβρυτινοί της 10ετίας του '40 γνωρίζουν άπταιστα αγγλικά ή γερμνανικά και άντε να τελειώσουμε την ταινία να εισπράξουμε. Αυτή η εντύπωση μας έμεινε: προχειροδουλειά! Ο Τζέιμς Πάρις θα κρυφογελάει από ψηλά...

Σκηνοθετικά; Μετριότατη! Κακή, ίσως; Η σκηνή στο σχολείο, για γέλια. Οι γυναίκες χτυπούν την πόρτα να τους ανοίξουν για να μην πνιγούν από τους καπνούς της φωτιάς και καμιά δεν κάνει «μια έτσι» να σπάσει τα τζάμια των παραθύρων, να μπει ο αέρας στο κτήριο. Όταν ο «καλός αυστριακός» ανοίγει την πόρτα και ξεχύνονται τα γυναικόπαιδα στο προαύλιο, το πλάνο διευρύνεται και δείχνει γυναίκες (μουτζουρωμένες σαν θερμαστές παλιού βαποριού) να πηδούν και από τα παράθυρα… Κι ενώ η Ιστορία μας λέει ότι έχουν ακουστεί τα πολυβόλα και όλες έντρομες μετά το σχολείο τρέχουν στον «Γολγοθά», η ταινία μας αφηγείται επίσκέψεις σε σπίτια άλλων γυναικών, που μάλλον δεν είχαν χρόνο να πάνε στο σχολείο κι έμειναν να ξεκουραστούν...

Στον λόφο του Καπή: Ούτε μια κραυγή, ούτε ένας θρήνος, μια πράξη απόγνωσης έστω. Όλα συγκρατημένα, δήθεν από το σοκ. Οι περιγραφές μιλούν για έναν λόφο-μια κραυγή στα πέρατα! Ο σκηνοθέτης το είδε αλλιώς. Δικαίωμά του, αλλά απέτυχε (κατά τη γνώμη μας). Η πιο δυνατή σκηνή της ταινίας, που θα έπρεπε και θα μπορούσε να είναι ένα επικό ποίημα, παρουσιάστηκε σαν στιχάκι σε παλίο ημερολόγιο! Κι αν πεις για την εκτέλεση; Άνευρη! Δίχως ερύματικότητα και - κυρίως - ένταση, όπως θα επιτάσσαν οι στιγμές. 

Οι ερμηνείες; Κάκιστες πλην μιας. Παιδική παράσταση για την επέτειο των 78 χρόνων από τη Σφαγή σε σχολειό των Καλαβρύτων θα βγάλει σίγουρα περισσότερο πάθος από τους μικρούς ερμηνευτές, παρά από τους επαγγελματίες που πρωταγωνίστησαν στην ταινία. «Πλην μιας» είπαμε πιο πάνω. Κι αυτή η μία ήταν του αείμνηστου πλέον Μαξ φον Σίντοφ. Ο Σουηδός, έγραψε ιστορία στα 28 του χρόνια παίζοντας σκάκι με τον Θάνατο στην «7η Σφραγίδα» του Μπέργκμαν και σφράγισε στα 90 του, με την λιτή ερμηνεία του (το άλλοθι της ταινίας), περιγράφοντας τον «θάνατο» στην κακοποίηση της Ιστορίας του Νικόλα Δημητρόπουλου…

Επιμύθιο 1: Όταν ακουμπάς ιστορικά θέματα με τίτλο όπως «Καλάβρυτα 1943», οφείλεις να είσαι απόλυτα πιστός στα γεγονότα και πάντα εντός ιστορικού πλαισίου.
Επιμύθιο 2: Δεν ήταν μόνο ο «καλός αυστριακός» η πρόκληση, ήταν ολόκληρη η φιλοσοφία της ταινίας.
Επιμύθιο 3: Τελικά οι Γερμανοί ήταν (και είναι) φίλοι μας!

Υ.Γ. Και κάτι τελευταίο: Στους τίτλους τέλους αναγράφεται ότι η Σφαγή των Καλαβρύτων ήταν από τις μεγαλύτερες σε χριστιανικό πληθυσμό από τους Ναζί. Χριστιανοί ήταν και οι Πολωνοί που αποδεκατίστηκαν από τους απεχθείς άνδρες των SS και οι Ρώσοι και οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί και, και και. Προφανώς το «Χριστιανοί» κάνει τη διάκριση μεταξύ των Εβραίων και του Ολοκαυτώματος. Αδόκιμο όμως! Μην ξεχνάμε το φθινόπωρο του 1943 η Βέρμαχτ εκτέλεσε 5.200 Ιταλούς στρατιώτες στην Κεφαλονιά.