Το πτώμα σε μυστικό νεκροτομείο που ίσως λύσει ένα μυστήριο 50 ετών στη Μέση Ανατολή

Επί σχεδόν 50 χρόνια το μυστήριο της εξαφάνισης του χαρισματικού κληρικού Μούσα αλ-Σαντρ, έχει καθηλώσει τη Μέση Ανατολή.

Το Σεπτέμβριο του 2025, ένας επιστήμονας υπολογιστών σε πανεπιστήμιο στη βόρεια Αγγλία μελετά την εικόνα ενός πτώματος. «Αυτός είναι;» αναρωτιέται ο καθηγητής Χασάν Ουγκάιλ του Πανεπιστημίου του Μπράντφορντ. Η αμφιβολία ακούγεται στη φωνή του. Η ψηφιοποιημένη φωτογραφία μπροστά του δείχνει ένα αποσυντεθειμένο πρόσωπο το οποίο πρόκειται να αναλυθεί με τη χρήση ειδικού αλγόριθμου, στο πλαίσιο της έρευνας του BBC.

Η αρχική φωτογραφία τραβήχτηκε το 2011 σε ένα μυστικό νεκροτομείο στην πρωτεύουσα της Λιβύης. Ο άνθρωπος πίσω από το «κλικ» δεν είναι άλλος από έναν δημοσιογράφο που εντόπισε στον χώρο τη σορό. Τότε, του είχαν πει ότι αυτή θα μπορούσε να ανήκε στον Μούσα αλ-Σαντρ, ο οποίος εξαφανίστηκε από τη χώρα το 1978.

Αμέτρητες θεωρίες συνωμοσίας έχουν γεννηθεί στη σκιά της εξαφάνισης του Σαντρ. Κάποιοι πιστεύουν ότι δολοφονήθηκε, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι είναι ακόμη ζωντανός και κρατείται κάπου στη Λιβύη. Στους φανατικούς οπαδούς και τους ακολούθους του, η εξαφάνιση ασκεί την ίδια «γοητεία» με τη δολοφονία του προέδρου Κένεντι το 1963. Το θέμα, μάλιστα, είναι τόσο ευαίσθητο που, στο πλαίσιο της έρευνας του BBC World Service, η δημοσιογραφική ομάδα του βρετανικού μέσου και ο επικεφαλής της, Gavin Butler, τέθηκαν υπό πολυήμερη κράτηση στη Λιβύη. Τα πάθη που ξυπνά ο Σαντρ και οι θεωρίες πίσω από την εξαφάνισή του έχουν να κάνουν με τη λατρεία των ακολούθων του – τόσο για την πολιτική του δράση, καθώς υπερασπιζόταν τους τότε περιθωριοποιημένους Σιίτες Μουσουλμάνους του Λιβάνου, αλλά και για τον θρησκευτικό του ρόλο.

Οι πιστοί του έδωσαν τον τίτλο του ιμάμη - μια ασυνήθιστη τιμή για εν ζωή Σιίτη κληρικό- ως αναγνώριση του έργου του για την κοινότητά τους. Η μυστηριώδης εξαφάνισή του ενίσχυσε περαιτέρω τη σημασία για τους ακόλουθούς του, καθώς οι πληροφορίες πίσω από αυτήν παραπέμπουν στη μοίρα - σύμφωνα με το μεγαλύτερο παρακλάδι του Σιιτισμού, τους Δωδεκαδικούς- του «κρυμμένου» 12ου ιμάμη, ο οποίος εξαφανίστηκε τον 9ο αιώνα. Οι Δωδεκαδικοί πιστεύουν ότι αυτός ο ιμάμης δεν πέθανε και θα επιστρέψει στο τέλος του χρόνου για να φέρει δικαιοσύνη στη Γη.

Η εξαφάνιση που άλλαξε τη Μέση Ανατολή

Ίσως, όμως, η εξαφάνιση του Σαντρ να άλλαξε και τη μοίρα της πιο ασταθούς περιοχής του κόσμου – της Μέσης Ανατολής. Κάποιοι πιστεύουν ότι ο Ιρανο-Λιβανέζος κληρικός ήταν έτοιμος να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να οδηγήσει το Ιράν - κατ' επέκταση ολόκληρη την περιοχή – σε μία πιο μετριοπαθή πορεία, λίγο πριν την Ιρανική Επανάσταση.

Οι προσπάθειες ταυτοποίησης του Πανεπιστημίου του Μπράντφορντ είχαν, συνεπώς, μεγάλη σημασία. Ο δημοσιογράφος που τράβηξε τη φωτογραφία στο νεκροτομείο, το 2011, είπε στο BBC ότι το πτώμα ήταν ασυνήθιστα ψηλό. Λέγεται ότι ο Σαντρ είχε ύψος 1,98 μ. Όμως η φθορά ήταν τέτοια που ελάχιστα ήταν τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά στο πρόσωπο.

Στο χωριό Γιαμουνέ, τόπο καταγωγής του δημοσιογράφου Gavin Butler, βρίσκεται ψηλά στα βουνά του Λιβάνου. Εκεί, για δεκαετίες διηγούνται την ιστορία του τρομερού χειμώνα του 1968, όταν, μετά από μια καταστροφική χιονοστιβάδα, ο Μούσα αλ-Σαντρ περπάτησε μέσα στα χιόνια για να βοηθήσει τους κατοίκους. Ο θρύλος αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο τις μυθικές διαστάσεις που πήρε ο ηγέτης. «Ήταν σαν όνειρο... Περπατούσε στο χιόνι, πίσω του όλοι οι κάτοικοι... Τον ακολούθησα απλώς για να αγγίξω το ρούχο του Ιμάμη», εξιστορεί στον Butler ένας ηλικιωμένος από το χωριό. Το 1968, η φήμη του Σαντρ δεν είχε φτάσει ακόμα σε απομονωμένα χωριά όπως η Γιαμουνέ. Σιγά – σιγά, είχε μόλις αρχίσει να γίνεται γνωστός σε εθνικό επίπεδο. Στα τέλη της δεκαετίας είχε γίνει κεντρική πολιτική και θρησκευτική μορφή στον Λίβανο, προωθώντας τον διαθρησκευτικό διάλογο και την εθνική ενότητα.

Δεν τον ξαναείδε κανείς

Το 1974, ίδρυσε το Κίνημα των Καταπιεσμένων, ένα κοινωνικοπολιτικό κίνημα που ζητούσε αναλογική εκπροσώπηση για τους Σιίτες και κοινωνική, οικονομική δικαιοσύνη για όλους, ανεξαρτήτως θρησκείας. Ήταν τόσο ενάντιος στον σεκταρισμό, που έκανε ακόμα και κηρύγματα σε χριστιανικές εκκλησίες. Στις 25 Αυγούστου 1978, ο Σαντρ πέταξε προς Λιβύη, ως επίσημος καλεσμένος του τότε ηγέτη της χώρας, Μουαμάρ Καντάφι. Ο Λίβανος ήδη είχε μπει σε εμφύλιο πόλεμο. Στη σύγκρουση, κυρίως στον νότο της χώρας όπου ζούσαν οι περισσότεροι οπαδοί του Σαντρ, είχαν ενταχθεί Παλαιστίνιοι μαχητές. Ο Σαντρ ήθελε ο Καντάφι, που υποστήριζε τους Παλαιστίνιους, να παρέμβει για να προστατεύσει τους Λιβανέζους αμάχους. Έξι ημέρες μετά την άφιξή του τη χώρα, στις 31 Αυγούστου, ο Σαντρ εθεάθη να φεύγει από ξενοδοχείο της Τρίπολης με αυτοκίνητο της λιβυκής κυβέρνησης. Δεν τον ξαναείδε κανείς.

Οι Αρχές της Λιβύης ισχυρίστηκαν ότι είχε φύγει για τη Ρώμη. Ο ισχυρισμός, όμως, αποδείχθηκε ψευδής από τις έρευνες που ακολούθησαν. Υπό το καθεστώς Καντάφι ήταν αδύνατο να διεξαχθεί ανεξάρτητη δημοσιογραφική έρευνα. Το 2011, όμως, η εξέγερση της Λιβύης στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης, άνοιξε ένα «παραθυράκι» διαφάνειας. Ο Κάσεμ Χαμαντέ, Λιβανεζοσουηδός ρεπόρτερ που βρέθηκε στη χώρα προκειμένου να καλύψει την εξέγερση, έμαθε για ένα μυστικό νεκροτομείο στην Τρίπολη που, σύμφωνα με πηγή, μπορεί να περιείχε τη σορό του Σαντρ. Υπήρχαν 17 πτώματα σε ψυγεία – το ένα ανήκε σε κάποιο παιδί, τα υπόλοιπα σε ενήλικες άνδρες. Στον Χαμαντέ είπαν ότι και οι 17 ήταν νεκροί εδώ και τρεις δεκαετίες. Χρονικά οι πληροφορίες συνέπιπταν. Μόνο ένα από τα πτώματα έμοιαζε στον Σαντρ. «Άνοιξε το συρτάρι, αποκάλυωε το πτώμα και δύο πράγματα μου “χτύπησαν” αμέσως», λέει ο Κάσεμ στο βρετανικό μέσο. Το πρώτο, ήταν το πρόσωπο, το χρώμα δέρματος και τα μαλλιά που θύμιζαν τον Σαντρ. Το δεύτερο ήταν ότι, το άτομο στο οποίο ανήκε το πτώμα, είχε εκτελεστεί. Ή, τουλάχιστον, αυτό θεώρησαν, λόγω της κατάστασης του κρανίου του – ήταν σαν να είχε δεχθεί χτύπημα στο μέτωπο ή σφαίρα πάνω από το αριστερό μάτι.

Πώς θα μπορούσαν οι ερευνητές να ξέρουν με σιγουριά ότι ήταν ο Σαντρ;

Για τη δημοσιογραφική έρευνα συνεργάστηκε η ομάδα του πανεπιστημίου του Μπράντφορντ που, εδώ και 20 χρόνια, αναπτύσσει έναν μοναδικό αλγόριθμο αναγνώρισης προσώπου. Ο καθηγητής Ουγκάιλ συνέκρινε τη φωτογραφία που τράβηξε ο Κάσεμ το 2011, με τέσσερις φωτογραφίες του Σαντρ από διάφορες φάσεις της ζωής του. Το ποσοστό ταυτοποίησης, σύμφωνα με τον αλγόριθμο, ξεπερνούσε τα 60 στα 100. Όπως λέει ο καθηγητής στο BBC, πρόκειται για «υψηλή πιθανότητα» να είναι το ίδιο πρόσωπο.

Ο ίδιος συνέκρινε το πτώμα με μέλη της οικογένειας Σαντρ καθώς και με 100 φωτογραφίες ανδρών από τη Μέση Ανατολή, οι οποίοι έφεραν παρόμοια χαρακτηριστικά. Η σορός ταυτίστηκε, σε μεγαλύτερο βαθμό με τις φωτογραφίες του Σαντρ εν ζωή. Από τη διαδικασία προέκυψε ότι, πιθανότατα, το πτώμα ανήκε στον Σαντρ. Η φθορά στο κρανίο υποδεικνύει ότι πιθανότατα είχε δολοφονηθεί.

Η ομάδα του BBC ταξίδεψε στη Λιβύη το 2023, προκειμένου να μιλήσει με μάρτυρες και να εντοπίσει το πτώμα στη φωτογραφία. Τα μέλη της γνώριζαν ότι το θέμα ήταν ευαίσθητο. Αυτό που δεν περίμεναν ήταν η στάση των Αρχών απέναντί τους. Στην αποστολή ήταν και ο Κάσεμ που θυμήθηκε το κτίριο του νεκροτομείου στην Τρίπολη. Όταν, όμως, η δημοσιογραφική αποστολή ζήτησε άδεια για να κινηματογραφήσει μέσα, της απαγορεύτηκε η είσοδος. Την επόμενη μέρα, άγνωστοι άνδρες - που αποδείχτηκαν πράκτορες της λιβυκής υπηρεσίας πληροφοριών- συνέλαβαν τα μέλη της αποστολής χωρίς να τους παράσχουν εξηγήσεις. Μεταφέρθηκαν σε μία φυλακή των μυστικών υπηρεσιών της χώρας. Παρέμειναν σε απομόνωση, ενώ οι κατηγορίες που τους βάραιναν ήταν για κατασκοπεία. Οι άνδρες των μυστικών υπηρεσιών ανέκριναν τα μέλη της δημοσιογραφικής αποστολής αφότου τους έδεσαν τα μάτια, ενώ τους είπαν ότι, δεν υπήρχε κανείς που θα μπορούσε να τους βοηθήσει». Μετά από έξι τραυματικές ημέρες υπό κράτηση, και πιέσεις από το BBC και τη βρετανική κυβέρνηση, η αποστολή απελευθερώθηκε και τα μέλη της απελάθηκαν.

«Τον σκότωσαν μέσα στις φυλακές της Λιβύης»

Είχαν γίνει πια μέρος της ιστορίας. Η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη. Αξιωματούχοι στ6η φυλακή υπαινίχθηκαν ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών ελέγχονται από πρώην υποστηρικτές του Καντάφι που δεν θέλουν έρευνα για τον Σαντρ. Κάποιοι πιστεύουν εδώ και χρόνια ότι ο Σαντρ δολοφονήθηκε. Ο Δρ Χουσεΐν Κεναάν λέει ότι, το 1978, επισκέφτηκε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις ΗΠΑ και του είπαν ότι είχαν πληροφορίες πως είχε δολοφονηθεί. Πίσω στο 2011, ο Λίβυος πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης, Μουσταφά Αμπντέλ Τζαλίλ, είπε στον Κάσεμ: «Τη δεύτερη ή τρίτη μέρα, παραποίησαν τα έγγραφα, είπαν ότι πάει στην Ιταλία. Και τον σκότωσαν μέσα στις φυλακές της Λιβύης».

Γιατί, όμως, να τον σκοτώσει ο Καντάφι; Ο διεθνολόγος, ειδικός στα θέματα του Ιράν, Άντριου Κούπερ, λέει στο βρετανικό μέσο πως, ενδεχομένως, οι σκληροπυρηνικοί Ιρανοί επαναστάτες να θεωρούσαν τον Σαντρ απειλή. Ο κληρικός ήθελε οι αλλαγές στο Ιράν να είναι μετριοπαθείς – αυτό αντιστρατευόταν το όραμά τους. Λέγεται ότι, μία εβδομάδα πριν εξαφανιστεί, ο Σαντρ έστειλε επιστολή στον Σάχη δηλώνοντάς του διαθέσιμος να συμβάλλει προς την κατεύθυνση των μετριοπαθών μεταρρυθμίσεων. Άλλοι πιστεύουν ότι τον ήθελαν νεκρό οι Παλαιστίνιοι, επειδή προσπαθούσε να τους συγκρατήσει, προκειμένου να προστατευθούν οι πολίτες του Λιβάνου. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι που επιμένουν ότι είναι ακόμα εν ζωή.

Η σημερινή Αμάλ, πολιτική οργάνωση που ίδρυσε ο Σαντρ, ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει απόδειξη για τον θάνατό του. Ο ηγέτης της οργάνωσης, Ναμπίχ Μπέρι, πιστεύει ότι, ενδεχομένως, ο κληρικός κρατείται ακόμα κάπου στη Λιβύη. Το 2011, όταν ο Κάσεμ βρέθηκε στο νεκροτομείο, δεν τράβηξε απλώς μία φωτογραφία. Φρόντισε να συλλέξει τριχίδια από το πτώμα, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε τεστ DNA. Τα παρέδωσε σε ανώτατους αξιωματούχους της Αμάλ. Ωστόσο, δεν έλαβε απάντηση. Ο επικεφαλής της έρευνας στον Λίβανο, δικαστής Χασάν αλ-Σάμι, είπε στο BBC πως η Αμάλ ισχυρίζεται ότι, τα δείγματα, «χάθηκαν εξαιτίας τεχνικού σφάλματος». Η ομάδα των δημοσιογράφων παρουσίασε τα αποτελέσματα της αναγνώρισης προσώπου στον γιο του Σαντρ, Σαγιέντ Σαντρεντίν. Ο Σαντρεντίν έφτασε στη συνάντηση συνοδεία ανώτερου στελέχους της Αμάλ και δικαστή. Και οι τρεις απέρριψαν τα ευρήματα.

Ο Σαντρεντίν είπε ότι ήταν «προφανές» πως η φωτογραφία δεν απεικονίζει τον πατέρα του. Η πλευρά του επιμένει πως είναι ζωντανός, φυλακισμένος κάπου στη Λιβύη. Η έρευνα του BBC, ωστόσο, δεν εντόπισε κανένα στοιχείο που να στηρίζει αυτή τη θεωρία. Αυτό που κατάλαβαν τα μέλη της ομάδας, όμως, είναι ότι, για πολλούς Σιίτες του Λιβάνου, η πίστη ότι είναι ζωντανός λειτουργεί σαν ενοποιητικό σύμβολο.

Διαβάστε ακόμη

Κραυγή απόγνωσης Έλληνα κτηνοτρόφου στο OPEN: «Ποια φέτα; Σε λίγο δε θα έχουμε γάλα ούτε για γιαούρτι»

Δύσκολες ώρες για τον πατέρα της Μέγκαν Μαρκλ - Ακρωτηριάστηκε το πόδι του και νοσηλεύεται στην εντατική

Κλήρωση Μουντιάλ 2026: Οι 12 όμιλοι για το μεγάλο ποδοσφαιρικό ραντεβού του καλοκαιριού

«Η Τουρκία εγκαταλείπει τα S-400 και ξεκινάει να προμηθεύεται F-35», λέει ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα