Mobbing: Το φαινόμενο του εκφοβισμού στον χώρο εργασίας - Αντιμετώπιση

Ο όρος εκφοβισμός (bullying) αναφέρεται στη σωματική και ψυχολογική κακοποίηση ή μείωση ατόμων μέσα σε μια ομάδα. Παρά την εντύπωση πολλών ότι αποτελεί αποκλειστικά σχολικό φαινόμενο, στην πραγματικότητα εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 7 λεπτά ┋

Στη χώρα μας η κουβέντα για το bullying έχει ανοίξει μόλις τα τελευταία χρόνια, με τις περισσότερες συζητήσεις, αναλύσεις και μελέτες να περιορίζονται στον σχολικό εκφοβισμό. Και ίσως όχι άδικα, αφού το φαινόμενο αυτό έχει λάβει πλέον τρομακτικές διαστάσεις. Παρ’ όλα αυτά, εμείς θα αναλύσουμε μια άλλη μορφή εκφοβισμού που είναι λίγο-πολύ άγνωστη στο ευρύ κοινό σαν όρος, αλλά εξίσου σοβαρή για μια κοινωνία.

Ο λόγος για τον εκφοβισμό στον χώρο εργασίας ή αλλιώς mobbing. Σύμφωνα με την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση της κλινικής ψυχολόγου και καθηγήτριας του Ινστιτούτου Wright στο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια, Dr Mary Lamia, σχετικά με τον εκφοβισμό στον χώρο της εργασίας, καθώς και τη σκιαγράφηση των θυτών, ο εκφοβισμός μπορεί να μετατρέψει μια ειδυλλιακή εργασία σε ανυπόφορη. Είτε πρόκειται για συνάδελφο είτε για εργοδότη, η αντιμετώπιση μιας εκφοβιστικής κατάστασης στη δουλειά μπορεί να οδηγήσει το άτομο να νιώθει συνεχώς αβοήθητο, τρομαγμένο και με διαρκή ένταση. Οι θύτες του εργασιακού εκφοβισμού προσδιορίζονται, γενικά, ως εκείνοι που εκφοβίζουν ή ελέγχουν τους άλλους ώστε να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους. Μπορεί να συνεργάζονται όταν οι στόχοι τους είναι κοινοί, αλλά έχουν έλλειψη δικαιοσύνης ή ειλικρίνειας.

Χειραγωγούν ή τρομοκρατούν εκείνους που η θέση τους είναι ίδια ή κατώτερη από τη δική τους. Υπάρχουν και περιπτώσεις που μπορεί να απειλούν και να εκφοβίζουν ακόμα και τους ανωτέρους τους, εάν για παράδειγμα νιώσουν ότι μπορεί να απολυθούν. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι θύτες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτό όμως συνήθως δεν ισχύει. Οι θύτες τείνουν να έχουν υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης, και υπεροψία. Η εκφοβιστική συμπεριφορά τους αποτελεί στην πραγματικότητα μια αντίδραση σε ένα εσωτερικευμένο αίσθημα ντροπής.

Ο εργασιακός εκφοβισμός και το αίσθημα της ντροπής

Νωρίς στη ζωή του, ένας άνθρωπος μπορεί να διαμορφώσει διαφορετικούς τρόπους απόκρισης στην ντροπή. Μέχρι την ενήλικη ζωή, αυτοί οι μηχανισμοί αντιμετώπισης γίνονται χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Οι τυπικοί μηχανισμοί απόκρισης/αντιμετώπισης της ντροπής είναι τέσσερις: -επιθετικότητα προς άλλους -επιθετικότητα προς τον εαυτό -αποφυγή -απόσυρση. Έτσι, εάν ένας θύτης αισθανθεί ντροπή λόγω μιας αποτυχίας στην εργασία του, τότε μπορεί να επιλέξει να επιτεθεί σε έναν συνάδελφό του. Μια άλλη πιθανή αντίδραση στην ντροπή είναι η απομόνωση, όταν κάποιος δηλαδή κρύβει τα συναισθήματά του από τους άλλους. Αυτή η απόκριση μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και είναι κοινή σε ανθρώπους που είναι εκτεθειμένοι σε συχνές επιθέσεις εκφοβισμού στο εργασιακό περιβάλλον και μπορεί να είναι τόσο επιβλαβής, ώστε να οδηγήσει το άτομο στον αυτοτραυματισμό του. Ψυχολογικά, οι θύτες προκαλούν ντροπή σε άλλους με το να αναγνωρίζουν και να επιτίθενται στις ανασφάλειές τους. Η επίθεσή τους είναι η δική τους ντροπή, ξαναπακεταρισμένη με παραλήπτη τα ευάλωτα σημεία του θύματος. Μέσω της συμπεριφοράς τους, τα δικά τους συναισθήματα ανεπάρκειας και ανασφάλειας μένουν καλά κρυμμένα. Η υποτίμηση των άλλων κρατά τη δική τους ντροπή εκτός της συνειδητής τους σφαίρας.

Η προσωπικότητα του θύτη

Ο θύτης εμφανίζει ύπουλη, συστηματική, στοχευμένη επιθετικότητα προς το θύμα, ενώ στους υπόλοιπους συναδέλφους του συμπεριφέρεται διαφορετικά και στους ιεραρχικά ανώτερους υποτάσσεται πλήρως. Η συμπεριφορά αυτή σχετίζεται με τέσσερις κυρίως τύπους διαταραχής προσωπικότητας. •Άντικοινωνική προσωπικότητα: ψυχρότητα συναισθημάτων, απάθεια στις ανάγκες των άλλων, έλλειψη αυτοκριτικής, ελαττωμένη αυτολογοκρισία •Ναρκισσιστική προσωπικότητα: υπέρμετρη ιδέα για το ίδιο το άτομο, μη ικανότητα αποδοχής κριτικής (την οποία αντιμετωπίζει με αδιαφορία ή έντονο θυμό) •Θεατρική προσωπικότητα: θεατρινίστικη συμπεριφορά που προσαρμόζεται κατά περίσταση προς εξυπηρέτηση ιδίων αναγκών •Ψυχαναγκαστική προσωπικότητα: τυπολατρεία, λεπτομερειακή ανάλυση των καταστάσεων, ακαμψία στη συλλογιστική του, κλπ.

Συνήθης συμπεριφορά του θύτη

•Ο θύτης προσπαθεί να απομονώσει το θύμα από την ομάδα, • υποτιμά συστηματικά την απόδοσή του, • του αφαιρεί σταδιακά αρμοδιότητες, • χρησιμοποιεί εκφράσεις και χαρακτηρισμούς με εμφανή φθόνο και επιθετικότητα προς το θύμα και • δεν μετανιώνει ποτέ ούτε ζητά συγγνώμη, γνώρισμα για τ α έντονα ψυχοπαθητικά στοιχεία της προσωπικότητάς του.

Μορφές mobbing

Η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση μπορεί να περιέχει λεκτικές ή μη λεκτικές τακτικές, ψυχολογική βία, φυσική επίθεση και εξευτελισμό. Αυτό το είδος της επιθετικής συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστεί γιατί σε αντίθεση με τις τυπικές μορφές του σχολικού εκφοβισμού, οι εργασιακοί δυνάστες συχνά ενεργούν σύμφωνα με τους κανόνες και πολιτικές του οργανισμού τους και της κοινωνίας τους.
Έτσι, η Εργασιακή Ψυχολογική Κακομεταχείριση διαθέτει μεγάλη ποικιλία από μορφές:

να είναι κάποιος αγενής ή εχθρικός
να μιλάει υποτιμητικά στον συνάδελφο ή υφιστάμενο
να φωνάζει ή να βρίζει
να έχει αλαζονική συμπεριφορά («εγώ είμαι πάντα σωστός και οι άλλοι είναι λάθος»)
να κριτικάρει με το παραμικρό αλλά δύσκολα να επαινεί
να καταστρέφει τα αντικείμενα κάποιου ή το προϊόν της δουλειάς του
να αμαυρώνει την κοινωνική εικόνα κάποιου
να διασπείρει κακεντρεχείς φήμες για κάποιον
να κουτσομπολεύει κάποιον
να μην παρέχει κατάλληλες πηγές για τη διεκπεραίωση μιας εργασίας
να προκαλεί σε κάποιον φυσική ή κοινωνική απομόνωση
να επιτίθεται σε κάποιον άμεσα.

Επιπτώσεις στην υγεία

Η κακοήθης αυτή εργασιακή συμπεριφορά προκαλεί πολλά προβλήματα στην υγεία των εργαζομένων και κατά συνέπεια έχει κόστος στην επιχείρηση στην οποία συμβαίνει. Το υπερβολικό άγχος είναι το κυρίαρχο σύμπτωμα και μαζί του όλα τα συνεπακόλουθα: αδυναμία συγκέντρωσης, έλλειψη κινήτρου στην εργασία, πτώση της αποδοτικότητας, μείωση της καλής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Επίσης, προβλήματα που προκύπτουν και επιμένουν και μετά την απομάκρυνση από το τοξικό περιβάλλον είναι η κατάθλιψη, διαταραχή πανικού, δυσκολία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ή διάφορα οργανικά προβλήματα που σχετίζονται με το στρες. Επιπλέον, οι συνάδελφοι που είναι μάρτυρες αυτής της μεταχείρισης μπορεί να παρουσιάσουν συχνά αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τους και συνήθως επιλέγουν να φύγουν από το βλαβερό αυτό περιβάλλον.

Τρόποι αντιμετώπισης

Ένας οργανισμός πρέπει να προσβλέπει στην εκπαίδευση των μελών του, να καλλιεργεί κουλτούρα συνεργασίας, να έχει βοήθεια νομικής φύσης και συμβουλή από ψυχολόγους. Η διοίκηση πρέπει να μπορεί να λαμβάνει την πληροφόρηση που χρειάζεται, να συλλέγει δεδομένα και να καταγράφει παράπονα. Δεν πρέπει να ανέχεται στο ελάχιστο τέτοιες συμπεριφορές και πρέπει να επιδιώκει έμπρακτα και να ενθαρρύνει την πολιτισμένη συμπεριφορά στα μέλη του. Τα θύματα πρέπει να αιτούνται συμπαράσταση, να αξιώνουν να αποζημιώνονται, να επιδιώκουν την τιμωρία του θύτη και την υποχρέωση οριστικής παύσης της παρενόχλησης. Σε πολλές χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, Ιρλανδία, Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ) υπάρχει νομοθεσία στην οποία μπορεί να καταφύγει ο εργαζόμενος που έγινε στόχος κακομεταχείρισης. Για την αντιμετώπιση αυτής της τακτικής έχει θεσμοθετηθεί πλαίσιο ώστε να αποφεύγεται η ανάπτυξη του φαινομένου στις επιχειρήσεις. Ο διευθυντής μιας επιχείρησης θεωρείται υπεύθυνος για να ανιχνεύσει τα πρώιμα σημάδια του φαινομένου και να μην το αφήσει να διαβρώσει το εργασιακό περιβάλλον. Όσον αφορά τη νομική προστασία του θύματος, στη χώρα μας δεν έχει θεσμοθετηθεί κάποια σχετικό νομικό πλαίσιο. Στις περιπτώσεις που κάποιος επιθυμεί τη νομική αντιμετώπιση του ζητήματος, εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις περί προσβολής της προσωπικότητας.

[Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Open Life, που κυκλοφόρησε με το Έθνος της Κυριακής, 3 Νοεμβρίου]

Διαβάστε ακόμη