Performative male: Ο άντρας που ξέρει για ζώδια, φεμινισμό και αγαπάει τα μαργαριταρένια κολιέ

Όταν μιλάμε για τον performative male, δεν μιλάμε για μια αφηρημένη φιγούρα που ζει αποκλειστικά στα βάθη του TikTok ή στις φαντασιώσεις των Gen Z memes. Μιλάμε για άνδρες που βλέπουμε καθημερινά, που γίνονται icons μέσα από τον τρόπο που εμφανίζονται, ντύνονται και τοποθετούνται. Η πιο χαρακτηριστική πτυχή του είναι το γεγονός ότι συχνά ενσαρκώνεται από διάσημους άνδρες, οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται σεξουαλικά ως ετερόφυλοι αλλά ταυτόχρονα δανείζονται και οικειοποιούνται στοιχεία της queer αισθητικής και κουλτούρας.

Στην πρώτη γραμμή βρίσκουμε άτομα, όπως ο Timothee Chalamet, που εμφανίζεται με σατέν πουκάμισα, μαργαριταρένια κολιέ και λουκ που ισορροπούν ανάμεσα στο ανδρικό και το θηλυκό. Ο Harry Styles είναι άλλο ένα τέλειο παράδειγμα που επιλέγει φορέματα για τη Vogue, γυαλιστερά κοστούμια με χρώματα που παραπέμπουν σε glam rock και camp αισθητική, μαζί με δηλώσεις υπέρ της ελευθερίας έκφρασης και της ρευστότητας της ταυτότητας φύλου. Κάτι αντίστοιχο βλέπουμε στον Pedro Pascal, που αν και συνδέεται με την πιο παραδοσιακή εικόνα του αρρενωπού άνδρα, έχει καταφέρει να ενταχθεί στο πάνθεο του performative male, διαλέγοντας tank tops που τονίζουν το σώμα του, meme-ified παρουσίες στο διαδίκτυο, ανοιχτή υποστήριξη σε φεμινιστικές και queer κοινότητες.

Ο performative male δεν είναι ο «άντρας της διπλανής πόρτας» αλλά ένας άντρας που λειτουργεί ως role model, που δημιουργεί μεθοδικά το προφίλ του ώστε να είναι ελκυστικός στις γυναίκες και αποδεκτός στη νέα εποχή κοινωνικής ευαισθησίας. Ο όρος queer straight περιγράφει ακριβώς αυτή την τάση. Ανδρες ετεροφυλόφιλοι που υιοθετούν queer στοιχεία στο στυλ και στη συμπεριφορά τους, όχι απαραίτητα γιατί τα βιώνουν ως κομμάτι της ταυτότητάς τους, αλλά γιατί γνωρίζουν ότι αυτό τους καθιστά «ασφαλείς» και ελκυστικούς στις γυναίκες της εποχής του τέταρτου κύματος φεμινισμού.

Από τον softboi στον performative male

Αν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς φτάσαμε ως εδώ, πρέπει να κοιτάξουμε λίγο πίσω. Ο performative male είναι ο κοινωνικός απόγονος του softboi, εκείνου του αγοριού στις αρχές της δεκαετίας του 2010 που έπινε craft beer, άκουγε βινύλια και έγραφε ποιήματα σε κορίτσια με φόντο την indie μελαγχολία. 

Ο softboi είχε όντως επαφή με τα συναισθήματά του, ακόμα κι αν τα υπερπρόβαλλε. Ήταν ο τύπος που θα σου έστελνε αποσπάσματα από τον Murakami στις 3 το πρωί, όχι επειδή ήθελε να φανεί φεμινιστής αλλά γιατί όντως πνιγόταν στο ίδιο του το συναισθηματικό φορτίο. Ήταν το αντίβαρο στον fuckboy. Λιγότερο τοξικός, πιο ευαίσθητος, πιο «κουλτουριάρης». Το πρόβλημα; Όπως αποδείχθηκε, ο softboi συχνά χρησιμοποιούσε την εικόνα της ευαισθησίας ως εργαλείο χειραγώγησης, χωρίς ουσιαστική συνέπεια στις σχέσεις του.

Από εκεί και πέρα, η μετάβαση ήταν αναπόφευκτη. Η Gen Z, μεγαλωμένη στο Instagram, το TikTok και την κουλτούρα της διαρκούς πολιτικής αφύπνισης, αναζήτησε ένα νέο αρχέτυπο. Έτσι, γεννήθηκε ο performative male. Πιο στιλάτος, πιο πολιτικά «σωστός», πιο κοινωνικά ενήμερος – τουλάχιστον στην εικόνα. Δεν είναι πλέον αρκετό να είσαι ευαίσθητος. Πρέπει να δείχνεις φεμινιστής, queer-friendly, οικολογικά συνειδητοποιημένος.

Στο ράφι με τα βιβλία του βρίσκουμε Joan Didion, Sally Rooney, Angela Davis και φυσικά bell hooks. Στην κούπα του υπάρχει τσάι, όχι καφές. Στα Ιnstastories του εμφανίζονται πολιτικές δηλώσεις, αποφθέγματα και αναδημοσιεύσεις από καλλιτέχνες με queer ή φεμινιστική ταυτότητα. Όλα αυτά, όμως, δεν είναι αποτέλεσμα βαθιάς ιδεολογικής δέσμευσης αλλά μέρος μιας προσεκτικά επιμελημένης παράστασης.

Η ντουλάπα του performative male

Αν ανοίξεις την ντουλάπα του, θα αντικρίσεις έναν μικρό θησαυρό από προσεκτικά επιλεγμένα κομμάτια που συνθέτουν την εικόνα του. Υφασμάτινες τσάντες ώμου με φράσεις ή λογότυπα βιβλιοπωλείων, συχνά στολισμένες με κονκάρδες κοινωνικής δικαιοσύνης. Αμάνικα μπλουζάκια σε γήινες αποχρώσεις, που αφήνουν να φανεί ένα σώμα περιποιημένο αλλά όχι «γυμναστηριακό». Μπλουζάκια με στάμπες από ανεξάρτητα συγκροτήματα, συλλογικότητες ή διαδικτυακές σελίδες.

Σαγιονάρες ή πλαστικά αναπαυτικά παπούτσια – το απόλυτο «αστείο αλλά σοβαρό» υπόδημα. Δερμάτινα μοκασίνια με κάλτσες που αποπνέουν μια απλή, καθημερινή αισθητική. Φαρδιά τζιν παντελόνια και χοντρά καρό πουκάμισα. Καπέλα με γείσο και έξυπνα συνθήματα. Γυαλιά οράσεως της δεκαετίας του ’90 σε οβάλ σκελετό.

Στα κοσμήματα βρίσκουμε ασημένιες αλυσίδες, πέρλες, κορδέλες λαιμού, δαχτυλίδια. Στην εμφάνισή του δεν λείπει και το βαμμένο νύχι, είτε ως μικρή δήλωση ρευστότητας φύλου είτε ως δάνειο από τις φίλες του.

Η ψυχολογία και το κοινωνικό κίνητρο

Στην καρδιά του performative male βρίσκεται η ανάγκη να γίνει επιθυμητός. Το μόνο που έχει αλλάξει είναι ο τρόπος. Εκεί που οι άνδρες κάποτε επέδειξαν τον «ανδρισμό» τους μέσα από τη σωματική δύναμη, το επάγγελμα ή την οικονομική τους ευρωστία, ο σημερινός performative male επιλέγει τη γνώση. 

Οι γυναίκες της Gen Ζ και οι νεότερες Millennials έχουν κουραστεί από την τοξική αρρενωπότητα. Έχουν μάθει ν' αναγνωρίζουν τις «κόκκινες σημαίες», ν' απορρίπτουν τον παντογνώστη, να ειρωνεύονται τον χρηματιστή. Ο performative male το γνωρίζει αυτό και προσαρμόζεται. Επενδύει στο να φαίνεται «ασφαλής», «προοδευτικός», «ανοιχτόμυαλος». Όχι απαραίτητα γιατί το πιστεύει, αλλά γιατί αυτό είναι το νέο κοινωνικό νόμισμα. Εκεί που κάποτε το ακριβό ρολόι ήταν δείγμα κύρους, σήμερα ένα βιβλίο της Μπελ Χουκς σε μια υφασμάτινη τσάντα παίζει τον ίδιο ρόλο.

Το βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι μιλάει τη γλώσσα της κοινωνικής αφύπνισης, χωρίς πάντα να την εννοεί. Χρησιμοποιεί φράσεις όπως «αναγνωρίζω τα προνόμιά μου» ή «οι γυναίκες είναι πάντα στην πρώτη γραμμή των αγώνων» με την ίδια ευκολία που θα φορούσε ένα μπλουζάκι με σύνθημα.

Δεν είναι τυχαίο πως η λέξη «επιτελεστικός» παραπέμπει στο θέατρο. Η συμπεριφορά του είναι μια παράσταση, μια σκηνοθεσία με σκοπό να πείσει το κοινό του — τις γυναίκες, τους φίλους, τους ακόλουθους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης — ότι είναι ο σωστός, ο σύμμαχος, ο καλός. Όπως ο ηθοποιός μπορεί να ενσαρκώσει έναν ρόλο χωρίς να τον πιστεύει, έτσι κι αυτός αναπαράγει τον φεμινιστικό λόγο χωρίς να έχει πάντα πραγματικό ενδιαφέρον.

Ανασφάλεια πίσω από την εικόνα

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από την παράσταση υπάρχει συχνά μια βαθιά ανασφάλεια. Ο performative male γνωρίζει πως η εποχή είναι απαιτητική για τους ετεροφυλόφιλους άνδρες που επιδιώκουν να γοητεύσουν. Οι κανόνες του φλερτ έχουν αλλάξει. Οι γυναίκες δεν εντυπωσιάζονται πια απλώς από το κύρος ή την εξωτερική εμφάνιση. Zητούν ευαισθησία, πολιτική συνείδηση, αίσθηση ισότητας. Κι εκείνος, αντί να καλλιεργήσει πραγματικά αυτές τις ποιότητες, συχνά επιλέγει να τις μιμηθεί. Να τις φορέσει σαν μάσκα.

Δεν θα είχε υπάρξει ποτέ χωρίς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σ' έναν κόσμο όπου η εικόνα υπερισχύει της ουσίας, όπου τα πάντα γίνονται «ιστορία» στο διαδίκτυο, όπου ακόμα και το διάβασμα ενός βιβλίου πρέπει να φωτογραφηθεί για ν' αποκτήσει κοινωνικό ενδιαφέρον, η ύπαρξή του είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Είναι το αρχετυπικό παιδί μιας εποχής που μετρά περισσότερο το πώς φαίνεσαι, παρά το ποιος είσαι.

Αθώος ή Ένοχος;

Ο performative male είναι από τις πιο διφορούμενες φιγούρες της σύγχρονης κουλτούρας. Για άλλους είναι ένα χαριτωμένο, ίσως λίγο αφελές παιδί της εποχής που απλώς προσπαθεί να συντονιστεί με τις νέες απαιτήσεις. Γι' άλλους είναι μια καλοστημένη απάτη, ένας ύπουλος «red flag» μεταμφιεσμένος σε «green flag». Η αλήθεια, όπως συνήθως, βρίσκεται κάπου στη μέση.

Αν δούμε τον performative male με μία πιο αθώα πλευρά, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα βήμα προς τα εμπρός. Είναι, τουλάχιστον, καλύτερος από τον κλασικό fuckboy που δεν ξέρει ούτε να γράψει τ' όνομα της Simone de Beauvoir. Στη θετική εκδοχή του, ο performative male δείχνει ότι οι άνδρες έχουν αρχίσει ν' αντιλαμβάνονται τη σημασία του φεμινιστικού λόγου και προσπαθούν – έστω και άγαρμπα – να συμβαδίσουν.

Ίσως λοιπόν να είναι ένας «ενδιάμεσος κρίκος». Ένα στάδιο όπου ο ετερόφυλος άνδρας, ακόμα κι αν ξεκινάει από μία παράσταση, καταλήγει να υιοθετεί έστω και αποσπασματικά ορισμένες αξίες. Γιατί ακόμη κι αν στην αρχή διαβάζει bell hooks μόνο για το Instagram ή το TikTok, στο τέλος μπορεί να βρει μια ιδέα που θα τον αλλάξει πραγματικά.

Από την άλλη, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σκοτεινή πλευρά. Ο performative male, στην πιο κυνική του μορφή, είναι ένας καλοδουλεμένος ρόλος: «αν θέλω να προσελκύσω προοδευτικές γυναίκες, πρέπει να παίξω τον ρόλο του προοδευτικού άνδρα». Εκεί χάνεται η ειλικρίνεια και μένει μόνο η χειραγώγηση.

Γι’ αυτό και πολλές γυναίκες στο TikTok ή στο Twitter τον αναγνωρίζουν ως «walking red flag». Γιατί ξέρουν ότι πίσω από το Clairo στο Spotify, πίσω από τα ενσύρματα ακουστικά και το Labubu στην tote bag, μπορεί να κρύβεται ο ίδιος παλιός ναρκισσιστής που απλώς έμαθε να ντύνεται καλύτερα.

Η διπλή ανάγνωση φαίνεται ξεκάθαρα και στα dating apps. Ο performative male έχει προφίλ γεμάτο φωτογραφίες από indie μπαρ, πορείες για το κλίμα, παλιές polaroids από συναυλίες. Στο bio του θα γράψει: «feminist, ally, always down for coffee and poetry». Και κάπου εκεί ξεκινάει το παιχνίδι. Για κάποιες, αυτή η εικόνα είναι ελκυστική. Για άλλες, είναι καμπανάκι κινδύνου.

Στην πράξη, οι εμπειρίες ποικίλουν. Κάποιο ραντεβού μπορεί να καταλήξει σε ατέλειωτες ώρες συζήτησης για queer θεωρία, άλλο όμως ν' αποκαλύψει ότι όλα ήταν ένα επιφανειακό προσωπείο. Αυτό το δίπολο – ανάμεσα στη γοητεία και στην απογοήτευση – είναι που τροφοδοτεί το meme του performative male.

Ολοι ξέρουν, αλλά όλοι συμμετέχουν

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι πάντες γνωρίζουν πια το παιχνίδι. Οι γυναίκες ξέρουν ότι το «είμαι φεμινιστής» μπορεί να 'ναι απλώς pick-up line. Οι άνδρες ξέρουν ότι η εικόνα του performative male είναι το νέο ερωτικό κεφάλαιο. Και όλοι παίζουν, με πλήρη συνείδηση της ειρωνίας.

Γι’ αυτό και η φιγούρα του είναι τόσο ισχυρή. Δεν είναι απλώς ένα τυπικό αρχέτυπο, αλλά ένα κοινωνικό θέατρο όπου όλοι συμμετέχουν και όλοι γελούν, ακόμα κι αν κάπου μέσα τους το παίρνουν στα σοβαρά.

Αθώος ή ένοχος, τελικά; Ίσως η απάντηση να 'ναι ότι δεν έχει σημασία. Ο performative male είναι ταυτόχρονα και τα δύο. Είναι αθώος γιατί αντιπροσωπεύει μια γενιά που ψάχνει τρόπους να εκφραστεί σ' ένα πολύπλοκο περιβάλλον, αλλά και ένοχος γιατί συχνά υποκαθιστά την ουσία με την εικόνα.

Όπως και να έχει, το γεγονός ότι μιλάμε γι’ αυτόν, ότι γίνεται meme, ότι αναλύεται σε άρθρα σαν κι αυτό, δείχνει πως έχει ήδη πετύχει τον σκοπό του. Να γίνει ορατός, να τραβήξει βλέμματα, να γίνει σημείο αναφοράς.

Η ελληνική εκδοχή

Ο performative male δεν αποτελεί αποκλειστικά λονδρέζικο ή νεοϋορκέζικο φαινόμενο. Εχει βρει πρόσφορο έδαφος και στην Αθήνα, κυρίως στα μικρά αστικά οικοσυστήματα όπου κινούνται καθημερινά οι Gen Z και οι νεότεροι Millennial.

Το «βασίλειό» του απλώνεται στα Εξάρχεια, τη Νεάπολη και την Ασκληπιού. Στους πεζόδρομους με τα καφέ, στα μπαρ με φυσικό κρασί, στα listening bars με πικάπ και βινύλια. Η Ασκληπιού έχει πια εξελιχθεί σχεδόν σε meme για τον performative male. Κάθε tote bag με βιβλίο φεμινιστικής θεωρίας, κάθε αγόρι με αμάνικη μπλούζα, τσιγάρο και matcha latte, μοιάζει να δηλώνει σιωπηρά «εδώ ανήκω».

Στο Κουκάκι και το Παγκράτι συναντάμε την πιο «μεσοαστική» εκδοχή του. Εκεί, ανάμεσα σε καλοδιακοσμημένα σαλόνια, brunchάδικα και μπαρ με κοκτέιλ χαμηλού αλκοόλ, ο performative male δεν παριστάνει μόνο τον φεμινιστή αλλά και τον «γευσιγνώστη» που ξέρει τα πάντα για kimchi, kombucha και ποιοτικό προζυμένιο ψωμί.

Στην Αθήνα ο performative male δεν αρκείται στο ν' ακούει Clairo ή Mitski. Τους έχει ήδη εντάξει στο προσωπικό του «moodboard». Θα τον δεις σε συναυλίες της εγχώριας indie σκηνής – από τη Vassilina και τη Nalyssa Green μέχρι τον Oh Boy, τη Melentini, τη Celia Katrali ή τη Danai Nielsen. Στο Instagram, θα ανεβάσει φωτογραφίες με φίλτρα που παραπέμπουν σε αναλογικό φιλμ και λεζάντες με υπονοούμενα, συνήθως μισοειρωνικούς στίχους.

Να τον πάρουμε στα σοβαρά ή να γελάμε;

Ο performative male δεν είναι κάτι σταθερό ή αμετάβλητο. Όπως κάθε αρχέτυπο που ξεπηδά μέσα από το διαδίκτυο και τις πολιτισμικές ανακατατάξεις, κουβαλά ήδη την ημερομηνία λήξης του. Το ερώτημα είναι αν θα ξεθωριάσει γρήγορα ή αν θα μεταλλαχθεί σε μια νέα εκδοχή.

Η εμπειρία δείχνει ότι τα ανδρικά αρχέτυπα που γεννιούνται από κοινωνικά ρεύματα σπάνια εξαφανίζονται οριστικά. Συνήθως απλώς αλλάζουν μορφή. Ο fuckboy έδωσε τη θέση του στον softboi, ο softboi μετεξελίχθηκε σε performative male, και ο επόμενος κρίκος αυτής της αλυσίδας πιθανότατα ήδη σχηματίζεται μέσα στο TikTok.

Η επόμενη μετάβαση ίσως είναι πιο «οικολογική» μορφή, επικεντρωμένη στη βιωσιμότητα, την κλιματική κρίση και έναν οικολογικό τρόπο ζωής. Σε αυτή την εκδοχή, ο performative male θα μιλά για αποτύπωμα άνθρακα, θα επιλέγει μεταχειρισμένα ρούχα, θα δηλώνει vegan ή έστω flexitarian, διατηρώντας ωστόσο το βασικό του χαρακτηριστικό, την ανάγκη να δείχνει ενημερωμένος, «ψαγμένος» και ελκυστικός μέσα από τις επιλογές του.

Σε κάθε περίπτωση, ο performative male έχει ήδη αφήσει το αποτύπωμά του στην πολιτιστική μας ταυτότητα. Ακόμη κι αν αύριο ξεπεραστεί, θα τον θυμόμαστε όπως θυμόμαστε τους χίπστερ – σαν ένα στιγμιότυπο στον χρόνο που συμπύκνωσε τις αντιφάσεις μιας γενιάς.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι, είτε τον σατιρίζουμε είτε τον θαυμάζουμε, είτε τον υιοθετούμε οι ίδιοι χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ο performative male θα συνεχίσει να υπάρχει μέχρι να γεννηθεί ο επόμενος. Κι ίσως αυτή να 'ναι η πιο ενδιαφέρουσα αλήθεια. Οτι η αρρενωπότητα δεν είναι πια ενιαία και αμετακίνητη, αλλά ρευστή, αμφίθυμη και διαρκώς υπό συζήτηση.

Διαβάστε ακόμη

Δραματικές ώρες στη Λακωνία: Γυναίκα ανεβαίνει σε ταράτσα για να δώσει φαγητό στην εγκλωβισμένη μητέρα της

Κακοκαιρία Byron: Τι θα γίνει με τον μισθό όσων δεν μπόρεσαν να πάνε στη δουλειά τους

Πανικός στη αεροσκάφος: Φωτιά σε διάδρομο απογείωσης γέμισε με καπνούς Airbus A320 με 180 επιβαίνοντες

Mega deal στα σκαριά στον τομέα της ψυχαγωγίας: Η Netflix κοντά στην αγορά της Warner Bros!