«Ο φασισμός καραδοκεί»: Η προειδοποίηση του Καμπανέλλη ξαναζεί μέσα από το Μαουτχάουζεν

Με αφορμή το «Αφιερωματικό Έτος Μίκη Θεοδωράκη», για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του κορυφαίου διεθνούς Έλληνα δημιουργού, Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021), η Ταινιοθήκη της Ελλάδος προβάλλει το Σαββατοκύριακο 22 και 23 Νοεμβρίου 2025, ώρα 17:30, το «Μαουτχάουζεν» (91'), το βραβευμένο νέο μεγάλου μήκους κινηματογραφικό έργο των Μίκη Θεοδωράκη (μουσική) και Ιάκωβου Καμπανέλλη (ποίηση-αδημοσίευτο κείμενο), σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Κουντουρά, Αρίσταρχου Παπαδανιήλ, ερμηνεία Αρίσταρχου Παπαδανιήλ (φωνή), Άρη Ζέρβα (βιολοντσέλο) και παραγωγή Syllipsis, γυρισμένο στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Μαουτχάουζεν της Αυστρίας. 

Το αδημοσίευτο κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Οδοιπορικό Μαουτχάουζεν - Μάιος 1988», που παρουσιάζεται στην ταινία -παραχωρήθηκε στον Αρίσταρχο Παπαδανιήλ από την κόρη του, Κατερίνα Καμπανέλλη- γράφτηκε τον Μάιο του 1988 κατά τη διάρκεια της επίσκεψης και ιστορικής συναυλίας που δόθηκε στο Μαουτχάουζεν, στο πλαίσιο της Διεθνούς Επετείου Μνήμης Απελευθέρωσης 1988 και «ζωντανεύει» στο φυσικό του περιβάλλον -το Mauthausen Memorial της Αυστρίας το 2022- για πρώτη φορά.

Ποια ήταν η αρχική σπίθα που σας οδήγησε στη δημιουργία του «Οδοιπορικού Μαουτχάουζεν – Μάιος 1988»;

Αρχική σπίθα υπήρξε το «Άσμα Ασμάτων», το περίφημο «Τι ωραία που είναι η αγάπη μου», ένα τραγούδι που υμνεί το ωραίο του έρωτα ως ζωογόνου δύναμης, ακόμη και σε περιβάλλον γενικευμένης θηριωδίας. Τραγούδι σε πηγαία μουσική Μίκη Θεοδωράκη και βιωμένη ποίηση Ιάκωβου Καμπανέλλη. Όταν το πρωτάκουσα σε ηλικία 17 ετών στο ραδιόφωνο, ένιωσα αυτό που και ο τίτλος του καταμαρτυρά, ότι με δονούσε ένα «Άσμα Ασμάτων».

Πώς εξελίχθηκε η συνεργασία με την Κατερίνα Καμπανέλλη και πώς διαμορφώθηκε η εμπιστοσύνη που σας επέτρεψε να αγγίξετε ένα τόσο πολύτιμο έργο;

Η συνεργασία με την κόρη του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Κατερίνα Καμπανέλλη, υπήρξε από την αρχή αγαστή. Πάντα θα ευχαριστώ την Κατερίνα, για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε όταν της ζήτησα την άδεια να επαναπροσεγγίσω ερμηνευτικά τα αριστουργηματικά τραγούδια της καντάτας Μαουτχάουζεν σε ποίηση του πατέρα της, που σφράγισε με τη φωνή της η μούσα του Μίκη Θεοδωράκη, Μαρία Φαραντούρη. Αυτή της η εμπιστοσύνη με οδήγησε στο να υλοποιήσω την ιδέα των ηχογραφημάτων -φωνή-τσέλο- μαζί με τον εξαίρετο τσελίστα Άρη Ζέρβα, που κατόπιν στείλαμε στον Μίκη Θεοδωράκη, τα άκουσε και ενέκρινε την κυκλοφορία τους. Και ακόμη περισσότερο της είμαι ευγνώμων, διότι με το ανέκδοτο κείμενο «Οδοιπορικό Μαουτχάουζεν – Μάιος 1988: Οδηγίες για τηλεοπτικό γύρισμα», δεν μου εμπιστεύθηκε απλώς ένα έργο ρεπερτορίου του πατέρα της, αλλά τον πιο προσωπικό του μονόλογο.

Ως κύριος ερμηνευτής των τραγουδιών του, νιώσατε κάποιο βάρος ή άγχος να μεταφέρετε το συναίσθημα ενός τόσο ιστορικά φορτισμένου έργου;

Αυτό που ένιωσα από την πρώτη στιγμή -και υπήρξε κινητήριος δύναμη στην όλη διαδρομή- ήταν ένα εσωτερικό «κάλεσμα», που με ωθούσε να τραγουδήσω αυτά τα τέσσερα τραγούδια, να γίνω η «φωνή» τους, ώστε να σαρκωθεί η ιστορία, ως ρόλος και όχι μόνον ως περιγραφή. Το καλλιτεχνικά και ιστορικά φορτισμένο έργο, δεν το αισθανόμουν βάρος, αλλά ανάγκη έκφρασης, τόσο του είναι μου, όσο και όλων όσων βρίσκουν μέσα από αυτό «φωνή».

Πώς βιώσατε το γεγονός ότι ο Μίκης Θεοδωράκης άκουσε τα ηχογραφήματά σας και έδωσε την τελική του έγκριση; Τι σήμαινε αυτό για εσάς;

10 Μαΐου του 2021. Η ημέρα που έλαβα επισήμως, από τον Μίκη Θεοδωράκη -έπειτα από ακρόαση της τελικής ηχογράφησης- την άδεια για κυκλοφορία της νέας προσέγγισης του κύκλου «Μαουτχάουζεν», είναι μια μέρα που θα θυμάμαι για όλη μου τη ζωή. Αυτή η ηχογράφηση, που πραγματοποιήθηκε με την εμπιστοσύνη της θυγατέρας του Ιάκωβου Καμπανέλλη, Κατερίνας Καμπανέλλη, έμελλε να είναι η τελευταία που κυκλοφόρησε -στις 29 Ιουλίου του 2021, ανήμερα των γενεθλίων του Μίκη Θεοδωράκη- με την άδεια του παγκόσμιου Έλληνα δημιουργού ένα μόλις μήνα πριν αναχωρήσει οριστικά για τη «Γειτονιά των Αγγέλων» μ' ένα κύκνειο «Άσμα Ασμάτων».

Η συνοδεία από το βιολοντσέλο είναι ιδιαίτερα λιτή και ταυτόχρονα εκφραστική. Πώς συνεργαστήκατε με τον Άρη Ζέρβα ώστε η ερμηνεία να μεταφέρει το βάθος του συναισθήματος;

Θυμάμαι την έκπληξη του Άρη Ζέρβα, στην πρότασή μου να ερμηνεύσουμε την καντάτα Μαουτχάουζεν με αυτό τον λιτό τρόπο, χωρίς πληθώρα ενορχηστρωτική, αλλά ως έναν καθάριο διάλογο μιας ανθρώπινης και μιας οργανικής φωνής. Η χρήση του τσέλου σε αυτόν τον διάλογο, τον ιντρίγκαρε, μιας και είναι ένας βιρτουόζος τσελίστας. Στη συνεργασία που έχουμε, αυτό που πραγματικά χαίρομαι είναι ότι έχω απέναντι και πλάι μου έναν εξαίρετο μουσικό, οργανοπαίκτη αλλά και δάσκαλο, που ακούει τον συνομιλητή και δεν μεταφράζει το αποτέλεσμα μόνο σε νότες, αλλά το αποδίδει και σε συναίσθημα, πράγμα ωφέλιμο τόσο στο τραγούδι, όσο και στη λειτουργία των ηχογραφημάτων ως μουσική επένδυση στην εικόνα.

Η ταινία σας συνδυάζει στοιχεία ντοκιμαντέρ, μουσική και δράμα. Πώς καταλήξατε σε αυτό το υβριδικό ύφος και πώς διασφαλίσατε ότι όλα τα στοιχεία συνυπάρχουν αρμονικά;

Οδηγός σε αυτή την απόφαση υπήρξε ο λόγος. Τόσο η ποιητική, θα έλεγα, μαρτυρία του Ιάκωβου Καμπανέλλη στο «Οδοιπορικό Μαουτχάουζεν», όσο και η μελοποιημένη από τον Μίκη Θεοδωράκη ποίηση του Καμπανέλλη στην καντάτα Μαουτχάουζεν, η οπτικοποίηση της οποίας, αποκάλυψε ένα αντιπολεμικό μιούζικαλ. Τα γυρίσματα που πραγματοποιήσαμε μαζί με τον συνσκηνοθέτη κινηματογραφιστή Παναγιώτη Κουντουρά και τον εικονολήπτη Γιάννη Χλεμπάκο στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Μαουτχάουζεν της Αυστρίας, θέτουν τον χώρο πρωταγωνιστή και η καταγραφή δρώμενων και ανθρώπων κατά τη διάρκεια της Ημέρας Μνήμης Απελευθέρωσης του στρατοπέδου, συνθέτουν στοιχεία παρατήρησης και τεκμήρια μνήμης, στα οποία έρχεται να προστεθεί μια απρόσμενη συνάντηση με την ζώσα Ιστορία.

Η απουσία χρώματος στην ταινία σας, δίνει την ευκαιρία στους θεατές να συνδεθούν πιο άμεσα με την ιστορία και τα γεγονότα του Μαουτχάουζεν;

Ναι, ο αποχρωματισμός του έργου, τα ασπρόμαυρα πλάνα, με τα έντονα κάποτε κοντράστ, δίνουν μια αίσθηση παλαιότητας, μας συνδέουν οπτικά με το φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό του παρελθόντος, ιδιαίτερα εκείνης της εποχής. Το ασπρόμαυρο αυτό, μας ταξιδεύει στην εποχή αναφοράς.

Ζούμε σε μια περίοδο όπου η ακροδεξιά ρητορική, ο νεοναζιστικός αναθεωρητισμός και οι μισαλλόδοξες ακραίες ιδεολογίες επανεμφανίζονται ανησυχητικά σε πολλές κοινωνίες. Πιστεύετε ότι το έργο σας λειτουργεί και ως καλλιτεχνική αλλά και ιστορική προειδοποίηση απέναντι σε αυτές τις τάσεις;

Δεν θεωρώ καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι αυτό το έργο βγήκε στο φως τη δεδομένη χρονική περίοδο. Ανακαλύπτοντας το ανεκπλήρωτο όνειρο ζωής του Ιάκωβου Καμπανέλλη για το «ποτέ πια», αλλά και η εκδημία του Μίκη Θεοδωράκη ανήμερα της 2ας Σεπτεμβρίου, ημέρας που έληξε επίσημα ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με το δικό μας κύκνειο «Άσμα Ασμάτων» του, υπήρξαν για εμένα σημάδια να προχωρήσω το -πιο επίκαιρο από ποτέ- αγωνιστικό θέλημα και καλλιτεχνικό όραμα δύο δημιουργών, που λόγω και έργω αντιστάθηκαν στην ακροδεξιά ρητορική και τον νεοναζιστικό αναθεωρητισμό. «Φίλοι της ανθρωπιάς και της ειρήνης -έγραφε κάποτε ο Καμπανέλλης- αγρυπνάτε! Ο φασισμός, που κάποιοι από τους "νικητές" τον φύλαξαν για ώρα ανάγκης, καραδοκεί. Και φασισμός θα πει προμήνυμα πολέμου. Όσο για τον πόλεμο, αυτός ποτέ δεν ήταν για τα μαύρα αφεντικά προηγούμενο για αποφυγή. Ήταν πάντα ο τρόπος ν’ ανανεώνουν τα επεκτατικά τους μέσα και όπλα και τις μεθόδους καταπίεσης των λαών».

Πώς βλέπετε τη σχέση των νέων με τη μουσική και την ποίηση που έχει βαθύ πολιτικό και αντιπολεμικό μήνυμα;

Επισκεπτόμενος σχολεία για να παρουσιάσω το Μαουτχάουζεν σε μαθήτριες και μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, ώστε να μιλήσουμε για το έργο, την ιστορική περίοδο, αλλά και τους κορυφαίους μας δημιουργούς, έχω νιώσει τη λαχτάρα και αφοσίωσή τους σ' έργα που τους μιλούν για την άγνωστη εν πολλοίς ή ανείπωτη ιστορία, η οποία τους αποκαλύπτεται μέσω της τέχνης της μουσικής, της ποίησης, αλλά και του κινηματογράφου, δηλώνοντας το βαθύ αντιπολεμικό μήνυμά της. «Ένιωσα πρωτόγνωρα συναισθήματα βλέποντας και ακούγοντας το έργο», ήταν μια πολύτιμη σκέψη μαθήτριας, που θυμάμαι, ενώ πολλοί από τις μαθήτριες και τους μαθητές ενεργοποιούνται ώστε να λάβουν βαθύτερη γνώση με αφορμή το ερέθισμα και τα συναισθήματα που τους προκάλεσαν η μουσική, τα τραγούδια, αλλά και η ιστορία της πολιτικοκοινωνικής αυτής ιστορικής ταινίας.

Διαβάστε ακόμη

Ο αντίκτυπος της ομιλίας Τσίπρα σε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, η απάντηση Φάμελλου για τα περί ιδιοτέλειας και ο υπερ-γουρλής Μαγειρίας που πήρε δώρο μια Ferrari

Από το Καστέλι μέχρι τον ΒΟΑΚ και το μετρό: Αποζημιώσεις εκατοντάδων εκατ. ευρώ απειλούν μέχρι και να διπλασιάσουν το κόστος των μεγάλων έργων

Κακοκαιρία Byron: «Βροχή» τα 112 όλη τη νύχτα - Πώς θα κινηθούν οι καταιγίδες τις επόμενες ώρες

Αμετακίνητοι οι αγρότες στα μπλόκα - Ποιες κινήσεις εξετάζει η κυβέρνηση