Η Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα

Με το βιβλίο μου «Η Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα, Ιστορία, Κοινωνία, Μνημεία, Μουσεία, Τοπόσημα της σύγχρονης πόλης» (εκδ. Επίκεντρο) κλείνω ένα μεγάλο ταξίδι, σχεδόν δέκα χρόνων, με πέντε βιβλία ιστορικής αναδρομής και περιηγητικής επίσκεψης στην αγαπημένη μου πόλη. Όπως και στους προηγούμενους τέσσερις Ιστορικούς και Περιηγητικούς Οδηγούς, έτσι κι εδώ προτεραιότητα δίνεται στη γνωριμία του ιστορικού και εμπράγματου χώρου με την περιήγηση.

Ο Ιστορικός και Περιηγητικός Οδηγός επιχειρεί να παρουσιάσει συνοπτικά την πολύπτυχη πορεία της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα, τα σημαντικά γεγονότα και τη γιγάντωση της πόλης, τις πολιτισμικές δράσεις, τη συνοπτική μεγάλη ιστορία και στιγμές της μικροϊστορίας της, αλλά με διαφορετική ματιά. Να κάνει την εξιστόρηση και την προσέγγιση του συναρπαστικού αιώνα με άξονα τα ιστορικά εμπράγματα κατάλοιπα και τα διασωθέντα ντοκουμέντα της περιόδου: τα εμβληματικά κτήρια, τα ιστορικά τοπόσημα, τις μουσειακές συλλογές που φωτίζουν πρόσωπα, συρμούς και εποχές. Γι’ αυτό, το σύνθημα «Επισκέπτομαι» την ιστορία της Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα είναι ο βασικός άξονας του Οδηγού, δίνοντας σημασία περισσότερο στην επίσκεψη και περιήγηση των ιστορικών τόπων και μνημείων της πόλης. Το βιβλίο είναι δομημένο σε 12 θεματικά κεφάλαια-ιστορικά και πολιτισμικά, με τρόπο που με το ενημερωτικό κείμενο και τις 180 φωτογραφίες, παλιές και νέες φωτογράφων της πόλης, να συνιστούν ανεξάρτητες θεματικές περιηγητικές διαδρομές.

Γιατί επίλεξα ιδιαίτερα τον 20ο αιώνα από τη μακρά ιστορία των 23 αιώνων συνεχούς παρουσίας και δράσης της Θεσσαλονίκης; Θεωρώ ότι ο 20ός αιώνας είναι ο πιο συγκλονιστικός της νεότερης Θεσσαλονίκης, όπου τα ιστορικά γεγονότα και οι οικιστικές μορφές του διατηρούν μια μοναδικότητα. Στη διάρκειά του έγιναν σημαντικές αλλαγές και μεταμορφώσεις της πόλης (εθνολογικές, πολεοδομικές, πληθυσμιακές και κοινωνικές και αστικές καταστροφές) που τον διαφοροποιούν έντονα από τους προηγούμενους 22 ιστορικούς αιώνες της πόλης. Καταρχάς, ο 20ός είναι ο πρώτος ελληνικός αιώνας ύστερα από πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής, ενταγμένος στο ελληνικό κράτος και στην κοινή πια εθνική νεοελληνική μοίρα της πόλης.

Αν με ρωτήσετε, πώς θα χαρακτήριζα με δυο λόγια τον 20ό αιώνα της Θεσσαλονίκης, θα έλεγα ότι ήταν ένας αιώνας βίας, μεγάλων κοινωνικών μεταμορφώσεων και καταστροφής της αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς. Σε μια περίοδο εθνικών και κοινωνικών ανακατατάξεων, σημειώθηκαν στην πόλη αρκετές κοινωνικές κρίσεις και δολοφονίες πολιτικών και άλλων σημαντικών προσώπων, με αποτέλεσμα ο 20ός αιώνας να χαρακτηριστεί «ο μεγάλος αιώνας της βίας» και η Θεσσαλονίκη «πόλη των πολιτικών δολοφονιών».

Η ουσιαστική μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης από ανατολίτικη σε σύγχρονη πόλη οφείλεται στην τεράστια πυρκαγιά του 1917, που κατέστρεψε το ιστορικό κέντρο της. Όμως με το νέο ρυμοτομικό, γνωστό ως σχέδιο Εμπράρ, σχεδιάστηκε η νέα πόλη, και το ιστορικό κέντρο της ξαναχτίστηκε με ωραίες οικοδομές, σχεδιασμένες από διάσημους αρχιτέκτονες, με ποικιλία αρχιτεκτονικών ρυθμών, που έδωσαν στη Θεσσαλονίκη χρώμα και αέρα σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης. Η ωραία πολεοδομική εικόνα του Μεσοπολέμου όμως αλλοιώθηκε μεταπολεμικά με την πυκνή ανοικοδόμηση και την καταστροφή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της προπολεμικής περιόδου.

Η αδήριτη ανάγκη της προσφυγικής στέγης και της αστυφιλίας δεν ήταν η κύρια αιτία και δικαιολογία της μεταπολεμικής καταστροφής του αρχιτεκτονικού πλούτου και την αντικατάστασή του με τις άσχημες πολυκατοικίες της αντιπαροχής. Άλλες ήταν οι αιτίες, ιδιοτελείς και όχι το κοινό συμφέρον της πόλης. Πολύ καθυστερημένα, μόλις στη δεκαετία του 1980 κηρύχτηκαν διατηρητέες κάποιες περιοχές και οικοδομές, που σώθηκαν την τελευταία στιγμή από την κατεδάφιση και τις χαιρόμαστε σήμερα.

Με αφορμή την έκδοση αυτή ξαναμπαίνει σε δημόσια συζήτηση η έλλειψη ενός μουσείου Κοινωνικής Ιστορίας της Θεσσαλονίκης του 20ού αιώνα, γιατί με τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές και καταστροφές, πολλά εμπράγματα στοιχεία, παλιότερες μορφές της πόλης, ιστορικές μνήμες, φωτογραφίες και κειμήλια έχουν περιέλθει στη λήθη ή κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα. Μια τέτοια πρωτοβουλία του Δήμου με το Κέντρο Ιστορίας του και τη συνδρομή των πανεπιστημίων της πόλης θα είναι πολλαπλά χρήσιμη για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης. Μια ταπεινή επισήμανση αυτής της μουσειακής απουσίας για το πρόσφατο παρελθόν της πόλης και ένα απλό σχέδιο προσομείωσης τέτοιου μουσείου, έχω την αίσθηση ότι αποτελεί ο συνοπτικός ιστορικός και περιηγητικός οδηγός της αγαπημένης μας πόλης του 20ού αιώνα.

Διαβάστε ακόμη

Η σφαίρα που πήρε την αθωότητα μιας γενιάς: 17 χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξη και η μνήμη δεν σβήνει

Αυτά είναι τα ακριβά φάρμακα που θα διατίθενται και σε ιδιωτικά φαρμακεία από τον Ιανουάριο

Ανατροπή στη δολοφονία Καρυώτη: «Μου δώσανε φράγκα για να ομολογήσω, να μείνει μεταξύ μας»

Δώρο Χριστουγέννων για όλους; Παλιά ιστορία που πονάει – Πώς καθιερώθηκε