Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο: Ο «πράσινος πύργος ελέγχου» της Αειφορίας της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας

Η βιώσιμη ανάπτυξη αποκτά πλέον «Παρατηρητήριο», έτοιμο να προσφέρει καίριες λύσεις για την προστασία και ανάπτυξη του οικοσυστήματος στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Το Δίκτυο SDSN Black Sea, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και με επικεφαλής τον καθηγητή του ΑΠΘ Νικόλαο Θεοδοσίου, συμφώνησε φέτος, στο ετήσιο Παγκόσμιο Φόρουμ του Μπακού, στη σύσταση ενός Διεθνούς Παρατηρητηρίου Αειφόρου Ανάπτυξης για τη Μαύρη Θάλασσα. Μια πρωτοβουλία που καθιστά τη Θεσσαλονίκη κόμβο στρατηγικής παρακολούθησης των περιβαλλοντικών και κοινωνικο-οικονομικών εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή.

Το Αριστοτέλειο ως «Στέγη» και «Ομπρέλα»

Στη συνάντηση των μελών του SDSN Μαύρης Θάλασσας, που πραγματοποιήθηκε στις 13-16 Μαρτίου 2025 στο περιθώριο του παγκόσμιου φόρουμ στο Αζερμπαϊτζάν, ένα φόρουμ που συγκεντρώνει εκατοντάδες ηγετικές φυσιογνωμίες της πολιτικής, της επιστήμης και της διεθνούς διπλωματίας, κεντρικό θέμα αποτέλεσε η σύσταση του Παρατηρητηρίου, η θεσμική του μορφή, όπως επίσης και η χρηματοδότησή του.

Μεγάλο μέρος της συζήτησης αφιερώθηκε στον προβληματισμό για την νομική υπόσταση του παρατηρητηρίου, εάν δηλαδή αυτό θα πρέπει να αποτελεί μια ανεξάρτητη νομική οντότητα ή εάν μια ευέλικτη δομή, η οποία να συνδέεται με σύμφωνα συνεργασίας με άλλους οργανισμούς. Την πρόταση για ένα ευέλικτο σχήμα χωρίς νομική υπόσταση, κατά το πρότυπο των «Ευρωπαϊκών Πανεπιστημιακών Συμμαχιών», πρότεινε ο Μίχαηλ Μούσοφ, καθηγητής Λογιστικής στο πανεπιστήμιο της Σόφιας/Βουλγαρία. Μετά και την αξιολόγηση άλλων παρόμοιων περιπτώσεων, όπως το δίκτυο «AE4RIA», το οποίο διευθύνει η Φοίβη Κουντούρη, καθηγήτρια Οικονομικών Επιστημών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επικράτησε η δεύτερη επιλογή καθώς, ως πιο ευέλικτη, μπορεί να προσαρμοστεί καλύτερα στις ανάγκες και στους στόχους του παρατηρητηρίου. Το παρατηρητήριο αποφασίστηκε να φιλοξενηθεί από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το οποίο ήδη αποτελεί την έδρα του δικτύου SDSN Black Sea.

Το υπό διαμόρφωση Παρατηρητήριο προτείνεται να λειτουργήσει ως συντονιστικός κόμβος – ως μια «ομπρέλα» που θα έχει υπό τη σκέπη του πανεπιστήμια της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας. Στόχος είναι η διασύνδεση υπαρχουσών πρωτοβουλιών, ερευνητικών έργων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν στη βιώσιμη ανάπτυξη στην ευρύτερη γεωγραφική ζώνη.

Η λειτουργία του θα εδράζεται σε ένα Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) με θεσμούς, οργανισμούς και νομικές οντότητες που ήδη δραστηριοποιούνται στις 12 χώρες-μέλη του SDSN Black Sea. Παράλληλα, η εμπλοκή διεθνών εταίρων αναμένεται να ενισχύσει τη θεσμική σταθερότητα του εγχειρήματος, προστατεύοντάς το από ενδεχόμενες διοικητικές μεταβολές σε εθνικό επίπεδο.

Τρεις Κατευθύνσεις - Έμφαση στην πολιτική τεκμηρίωση

Το σχέδιο για τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης παρουσίασε ο καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, που προβλέπει τη συγκρότηση ενός πολύ-λειτουργικού φορέα, με τρεις βασικές κατευθύνσεις: Έρευνας, Εκπαίδευσης και Συμβουλευτικής Πολιτικής. Ο στόχος είναι η δημιουργία ενός κέντρου που δεν θα περιορίζεται στη συλλογή δεδομένων, αλλά θα λειτουργεί ως παραγωγός ποιοτικής τεκμηρίωσης για τη χάραξη πολιτικής, συνδυάζοντας αναλυτικά εργαλεία με θεσμική και κοινωνικο-πολιτική εμβάθυνση.

Όπως τόνισε ο καθηγητής, η έννοια της βιωσιμότητας πρέπει πλέον να υπερβαίνει τα παραδοσιακά περιβαλλοντικά και κοινωνικο-οικονομικά κριτήρια, ενσωματώνοντας θεσμικές και πολιτικές διαστάσεις. Η μεταφορά τεχνογνωσίας, σύμφωνα με το υπό επεξεργασία σχέδιο, οφείλει να γίνεται μεταξύ κρατών με συγκρίσιμες δομές, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, και όχι βάσει μηχανιστικών αντιγραφών από χώρες με διαφορετικά θεσμικά πρότυπα, όπως της Σκανδιναβίας.

Η πρόκληση της χρηματοδότησης

Το εκτιμώμενο κόστος για τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου υπολογίστηκε από τον Ταμέρ Άταμπαρούτ, συμπρόεδρο του UN SDSN Τουρκίας και καθηγητή στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών στο πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, περίπου στις 110.000 ευρώ, ποσό που χαρακτηρίστηκε «ασήμαντο» σε σχέση με τα οφέλη, προτείνοντας μάλιστα να καλυφθεί μέσω συνεισφορών -10.000 ευρώ ανά χώρα- από τα κράτη-μέλη του Δικτύου SDSN Black Sea.

Η Τουρκία εμφανίστηκε πρόθυμη να στηρίξει ενεργά την πρωτοβουλία, τόσο θεσμικά όσο και οικονομικά, ενισχύοντας το αποτύπωμά της στη «πράσινη μετάβαση». Η πρόσφατη ψήφιση, εξάλλου, του νόμου για το κλίμα και η δημιουργία εθνικού συστήματος εμπορίας εκπομπών αποδεικνύουν τη δέσμευση της Άγκυρας στο νέο περιβάλλον της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Μέλη του Δικτύου υπογράμμισαν, ωστόσο, την καίρια σημασία και της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, επισημαίνοντας ότι η στρατηγική προσέλκυσης πόρων συναρτάται άμεσα και με την ικανότητα προσαρμογής του λόγου και της στόχευσης στις σύγχρονες προτεραιότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής και των χρηματοδοτικών μηχανισμών. Όροι, όπως «ανάλυση ρίσκου», «κλιματική ασφάλεια», «ενεργειακή ασφάλεια» και «οικονομική ασφάλεια», κρίνονται κρίσιμοι για να διασφαλίσουν θεσμική αναγνώριση και πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κονδύλια. Στο ίδιο πλαίσιο, συμφωνήθηκε ότι η ενσωμάτωση της έννοιας της «χαρτογράφηση ρίσκου» μπορεί να ενισχύσει την επιστημονική ταυτότητα του Παρατηρητηρίου και να το τοποθετήσει στον ευρωπαϊκό ερευνητικό χάρτη με μεγαλύτερη σαφήνεια.

Η ανάγκη, από την άλλη, για μια ευρωπαϊκή θεσμική «ομπρέλα», όπως αυτή ενός ελληνικού πανεπιστημίου, θεωρήθηκε κρίσιμη, δεδομένου ότι πολλά spin-offs της περιοχής καταφεύγουν στην Ελλάδα για πρόσβαση σε κεφάλαια της ΕΕ. Ανάμεσα στα εργαλεία χρηματοδότησης που προτάθηκαν, περιλαμβάνεται και το Equity Fund για τη δημιουργία impact funds – κεφάλαια που παραμένουν ουσιαστικά ανύπαρκτα στη γεωγραφική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.

Το αγκάθι της συλλογής των «δεδομένων»

Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα που απασχόλησε τη συζήτηση για το Παρατηρητήριο ήταν η αξιοπιστία των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της επίδοσης των κρατών στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης. Παρά τις πολυετείς προσπάθειες παρακολούθησης των δεικτών από το 2015, το βασικό συμπέρασμα παραμένει απογοητευτικά σταθερό: τα δεδομένα είναι ανεπαρκή — και συχνά παραπλανητικά, όπως ανέφερε ο επικεφαλής του Δικτύου, Νικόλαος Θεοδοσίου.

Ενδεικτικό το παράδειγμα της Μολδαβίας, η οποία τα προηγούμενα χρόνια φιγουράριζε στην κορυφή των χωρών του δικτύου SDSN Black Sea, παρά το γεγονός ότι η πραγματική της κατάσταση δεν ανταποκρινόταν στις αξιολογήσεις. Φέτος, η ευρωπαϊκή έκθεση για την Αειφόρο Ανάπτυξη απέκλεισε εντελώς τη χώρα λόγω έλλειψης αξιόπιστων στοιχείων, διαψεύδοντας εκ των υστέρων την εικόνα της ως «πρωταθλήτριας βιωσιμότητας».

Ανάλογη και η περίπτωση της Τουρκίας, η οποία διατηρεί σταθερά την τελευταία θέση στο δίκτυο, προκαλώντας ερωτήματα όταν ληφθεί υπόψη το μέγεθός της και η περιφερειακή της ισχύς.

Το πρόβλημα δεν έγκειται απλώς στην κατάταξη, αλλά στη σοβαρή έλλειψη επαληθεύσιμων και συγκρίσιμων δεδομένων. Με άλλα λόγια, με τη φύση των πηγών: τα επίσημα στατιστικά στοιχεία προσφέρουν συγκρισιμότητα, ειδικά σε διακρατικές αξιολογήσεις, ωστόσο η πρόσβαση σε αυτά παραμένει άνιση και σε αρκετές περιπτώσεις, πολιτικά φορτισμένη, ειδικά σε χώρες με ιδιαιτερότητες, όπου η αξιοπιστία των δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένες εντυπώσεις.

Η Αντζέλκα Μιχαήλοφ, καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος στο πανεπιστήμιο Νόβι Σαντ της Σερβίας, πρότεινε έναν πρακτικό διαχωρισμό των δεδομένων ανάλογα με την προέλευσή τους – επίσημα, ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων ή άλλα – ανοίγοντας το δρόμο για πολύ-επίπεδη ανάλυση. Παράλληλα, επεσήμανε την ανάγκη ενσωμάτωσης των επιστημονικών δεδομένων στις πολιτικές μέσω του UNEP και πρότεινε τη δημιουργία εργαλείων χαρτογράφησης κινδύνων, περιλαμβανομένων τόσο περιβαλλοντικών όσο και συγκρουσιακών απειλών.

Από την άλλη, η Φοίβη Κουντούρη προέταξε την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και των εργαλείων μηχανικής μάθησης ως τεχνολογική απάντηση στην έλλειψη δεδομένων. Η καινοτομία μπορεί να στηρίξει τη δημιουργία ή την επαλήθευση ελλιπών και ανεπίσημων στοιχείων, ενώ παράλληλα ανοίγει τη δυνατότητα προσφυγής σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως το Horizon Europe. Η Φοίβη Κουντούρη επέμεινε μάλιστα στο ρόλο των πανεπιστημίων και της ακαδημαϊκής κοινότητας στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων, καλώντας τους επιστήμονες «να βγουν από τα εργαστήρια και να εξηγήσουν στους πολίτες».

Η επόμενη κίνηση

Η πρόκληση για τη συγκρότηση του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης εντοπίζεται σε τρεις κρίσιμους άξονες: τη θεσμική κατοχύρωση, τη διασφάλιση χρηματοδότησης και την αποτελεσματική λειτουργία του. Στο φόντο αυτό, η συζήτηση κατέληξε στην πρόταση της διοργάνωσης συνάντησης υψηλού επιπέδου, με τη συμμετοχή υπουργείων από τις χώρες-μέλη της περιοχής και τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Επενδυτικού Ταμείου.

Στους επόμενους μήνες η σύσταση

Η σύσταση και ενεργοποίηση του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης δρομολογείται για τους επόμενους μήνες, με ορόσημο την υπογραφή του σχετικού Μνημονίου Συνεργασίας (MoU) κατά την προσεχή Σύνοδο της Θεσσαλονίκης, τον Σεπτέμβριο. Η συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, καθώς συμπίπτει με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, αναμένεται να προσδώσει στο εγχείρημα αναβαθμισμένο κύρος και διεθνή προβολή.

Αειφορία και γεωπολιτική: Όταν οι στόχοι βιωσιμότητας «σκοντάφτουν» στην πολιτική αστάθεια

Η μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη δεν αποτελεί απλώς ένα τεχνοκρατικό στοίχημα? εξελίσσεται ή οπισθοδρομεί ανάλογα με τις γεωπολιτικές εντάσεις. Η συζήτηση του SDSN Black Sea στο Μπακού ανέδειξε αυτή τη διαρκώς διογκούμενη ανησυχία: η έννοια της «ασφάλειας» στην Ευρώπη μετατοπίζεται, όπως επισήμανε ο καθηγητής του ΑΠΘ, Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, αποκτώντας στρατιωτικό πρόσημο.

«Υπάρχει μια αλλαγή στην Ευρώπη, όχι ευχάριστη. Ο διάλογος περί ασφάλειας τείνει πλέον να σημαίνει στρατιωτικοποίηση της οικονομίας», σημείωσε, εντάσσοντας τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως και εμποδίζει πια την επίτευξη των στόχων της.

Ο στρατηγικός υποβιβασμός της Ευρώπης στην παγκόσμια σκακιέρα, κατά τον Έντεν Μαμούτ, καθηγητή Τεχνικής Θερμοδυναμικής, στο πανεπιστήμιο της Κωνστάντζα στη Ρουμανία, οδηγεί περιοχές, όπως η Μαύρη Θάλασσα, να μετατρέπονται σε επίκεντρο αντιπαράθεσης τις επόμενες δεκαετίες. Η αναφορά στην Έκθεση Ντράγκι και την Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας ως ενδείξεις θεσμικής υστέρησης, σε συνδυασμό με τη μετατροπή της Ρουμανίας σε νέα Γερμανία τύπου «Ράμσταϊν», φιλοξενώντας αμερικανικές βάσεις σε μια περιοχή όπου η σύγκρουση –οικονομική, τεχνολογική, ακόμα και στρατιωτική– ενδέχεται να διαρκέσει «30 έως 50 χρόνια», επιβεβαιώνουν πως η μετάβαση στη βιωσιμότητα δεν μπορεί να αγνοήσει τη γεωπολιτική δυναμική.

Η νέα παγκόσμια πραγματικότητα, όπως αναλύθηκε στο Μπακού, μετατοπίζει και το χρηματοπιστωτικό ενδιαφέρον. Η προσπάθεια σύνδεσης της πράσινης μετάβασης με τη «Green Taxonomy» συναντά τις επιφυλάξεις τραπεζών, δημιουργώντας αστάθεια στον μηχανισμό χρηματοδότησης της Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Η ανάγκη, επομένως, για έναν νέο στρατηγικό σχεδιασμό στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας γίνεται επιτακτική. Το κάλεσμα του πρέσβη ε.τ. Μιχάλη Χρηστίδη, μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης και πρωτοστάτη στη σύσταση του SDSN Black Sea, για μια ενιαία περιφερειακή προσέγγιση, με συμμετοχή και της ανατολικής Μαύρης Θάλασσας, αποκτά πλέον χαρακτήρα προϋπόθεσης για την επιβίωση του διαλόγου περί αειφορίας. Χωρίς αυτή τη συνδετική στρατηγική, το όραμα για βιώσιμη ανάπτυξη κινδυνεύει να μείνει κενό γράμμα, κατά τον Εντέν Μαμούτ.

Μέσα σε αυτό το περίπλοκο σκηνικό, επομένως, το SDSN Μαύρης Θάλασσας θεωρεί τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Καθώς το Παρατηρητήριο καλείται να διαμορφώσει μια νέα προσέγγιση: τη χάραξη τεκμηριωμένης πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψη τις γεωπολιτικές και οικονομικές ανακατατάξεις, τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία.

· Να σημειωθεί ότι στην συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Φόρουμ του Μπακού, συμμετείχαν μέλη του Συμβουλίου Διοίκησης του SDSN Black Sea, καθώς και εκπρόσωποι όλων των εθνικών δικτύων που λειτουργούν στην περιοχή και συγκεκριμένα των SDSN Βουλγαρίας, Ελλάδας, Ρουμανίας και Τουρκίας.

Διαβάστε ακόμη

Μήνυμα Μητσοτάκη σε αγρότες: «Η πόρτα μας είναι πάντα ανοικτή αλλά καλό είναι ο διάλογος να γίνει με τους δρόμους ανοιχτούς»

Σάμος: Φρικτός θάνατος 12χρονου παιδιού από προπέλα σκάφους σε ναυάγιο μεταναστών

Στο αγροτικό μπλόκο των Πράσινων Φαναριών ο δρόμος είναι κλειστός από... κλούβες τον ΜΑΤ

Σάλος με Ρωσίδα influencer που έβαλε τον γιο της σε σακούλα συμπίεσης ρούχων και ρούφηξε τον αέρα - Τρομακτικό βίντεο