Ο Γιώργος Κουτλής είναι ένας από τους πιο δυναμικά ανερχόμενους σκηνοθέτες της θεατρικής σκηνής, συνδυάζοντας το πάθος της νεότητας με μια εκπληκτική ωριμότητα στη καλλιτεχνική του ματιά. Εξωστρεφής, δημιουργικός και γεμάτος ενέργεια, ανήκει στη νέα γενιά που έρχεται να φέρει μια φρέσκια πνοή στο θέατρο, ταρακουνώντας τα λιμνάζοντα νερά του καλλιτεχνικού τοπίου.
Γεννημένος στην Αθήνα το 1989, διαθέτει εντυπωσιακές ακαδημαϊκές βάσεις: απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών και της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών, αλλά και του περίφημου GITIS της Μόσχας, όπου ολοκλήρωσε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στη σκηνοθεσία θεάτρου. Η βαθιά γνώση του αντικειμένου και οι επιρροές από τη ρωσική σχολή του θεάτρου είναι εμφανείς σε κάθε του έργο, δίνοντας στις παραστάσεις του ένταση, πρωτοτυπία και ουσία.
Η πρώτη του παράσταση στο Εθνικό Θέατρο, «Παίζοντας το Θύμα», τον Οκτώβριο του 2020, κέρδισε αμέσως το ενδιαφέρον κοινού και κριτικών, ενώ οι «Παίχτες» του Γκόγκολ που ανέβηκαν στο Θέατρο Κιβωτός το 2021 έγιναν sold out και ανέδειξαν τον ίδιο ως έναν από τους πιο πολυσυζητημένους σκηνοθέτες της γενιάς του. Πλέον, με κάθε νέο του έργο, ο Γιώργος Κουτλής επιβεβαιώνει ότι είναι ένας δημιουργός με όραμα και την ικανότητα να μεταφράζει το παλιό σε κάτι απολύτως σύγχρονο.
Αυτή την περίοδο, παρουσιάζει το νέο του εγχείρημα στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, το «Οξυγόνο» του Ιβάν Βιριπάγιεφ, φέρνοντας τη δραματουργία σε διάλογο με τις ανάγκες της Generation Z. Ένας θίασος 25 ατόμων, που είναι όλοι και όλες τους εκπρόσωποι αυτής της γενιάς, σε μια spiritual rave εμπειρία.
Τι σας τράβηξε στο κείμενο του Ιβάν Βιριπάγιεφ και πώς αποφασίσατε να το μεταφέρετε στη σκηνή;
Το διάβασα πριν από αρκετά χρόνια όταν ήμουν φοιτητής, και από την πρώτη στιγμή μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Δεν είχα ξανασυναντήσει κάτι παρόμοιο. Είναι ένα κείμενο που δομείται σε δέκα συνθέσεις με κουπλέ και ρεφρέν, κάτι εξαιρετικά ιδιαίτερο. Τόσο η δομή όσο και το περιεχόμενο του, μου προκάλεσαν έντονη εντύπωση από την πρώτη ανάγνωση. Υπάρχει μια μοναδική αίσθηση που σου αφήνει, δεν καταλαβαίνεις ακριβώς την ιστορία, αλλά νιώθεις κάτι δυνατό. Η ιδέα να το συνδέσω με τη rave μουσική και την έννοια της συνάντησης του ιερού με το βλάσφημο μέσα σε ένα κλαμπ, έναν χώρο που αφορά τους νέους ανθρώπους, προέκυψε αργότερα.
Βλέποντας τα έργα που έχετε ανεβάσει τα τελευταία χρόνια, παρατηρώ μια ιδιαίτερη προτίμηση προς τα ρωσικά έργα...
Σπούδασα στη Ρωσία για 4,5 χρόνια, οπότε κατά τη διάρκεια των σπουδών μου ήρθα πιο κοντά στη ρωσική δραματουργία. Γνώρισα πολλά έργα και συγγραφείς που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί στην Ευρώπη, αν και πρόκειται για εξαιρετικά έργα. Έχοντας πρόσβαση σε αυτό το υλικό και τη δυνατότητα να το μεταφράζω ο ίδιος, νιώθω πως είναι μια φυσική επιλογή για μένα.
Υπάρχει κάτι στη θεματολογία αυτών των έργων που σας ελκύει ιδιαίτερα;
Κάθε έργο είναι μοναδικό και διαφορετικό. Για παράδειγμα, ο Βιριπάγιεφ δεν έχει καμία σχέση με τον Νικολάι Γκόγκολ, ούτε στη δομή ούτε στο περιεχόμενο. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια κοινή παράδοση στη ρωσική λογοτεχνία, που εστιάζει σε μια γλυκόπικρη προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης. Αυτός ο πυρήνας, αν και εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά, είναι πάντα παρών και αποτελεί μια σημαντική πηγή έμπνευσης.
Ποια είναι η δική σας εικόνα για τη Generation Z; Ποια πιστεύετε ότι είναι τα πιο σημαντικά τους αιτήματα ή ανησυχίες;
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου κατάλληλο να μιλήσει γι' αυτή τη γενιά. Είναι καλύτερο να ρωτήσετε νέους ανθρώπους που ανήκουν σε αυτήν. Αυτό που βλέπω είναι ότι τα χαρακτηριστικά της νεότητας, όπως η αμφισβήτηση, η επιθυμία για αλλαγή, η ορμή και η όρεξη για ζωή, είναι κοινά σε όλες τις γενιές. Αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος έκφρασής τους, ανάλογα με τη συγκεκριμένη εποχή και τις κοινωνικές εξελίξεις.
Πώς και αποφασίσατε να εστιάσετε με το έργο σας στις νέες γενιές;
Δεν ήταν μια συνειδητή απόφαση. Είμαι 35 χρονών, και η απόσταση μου από έναν 29χρονο δεν είναι μεγάλη. Τα ζητήματα που μας απασχολούν είναι κοινά. Η παράσταση δεν αφορά συγκεκριμένα τη Generation Z, δεν μιλά για τη νέα γενιά. Αντίθετα, δίνει χώρο σε νέους ανθρώπους να εκφραστούν για πανανθρώπινα ζητήματα όπως η ανθρώπινη φύση, ο θάνατος, η συνείδηση και τα υπαρξιακά θέματα. Αυτά δεν έχουν ηλικία, μόνο ο τρόπος που τα προσεγγίζουμε αλλάζει. Ο ίδιος ο Βιριπάγιεφ, όταν έγραψε το έργο στα 28 του, το προσέγγισε διαφορετικά όταν το σκηνοθέτησε στα 35 του, χρησιμοποιώντας έναν νεότερο ηθοποιό για ν' αποδώσει τη φρεσκάδα που απαιτεί το κείμενο.
Το θέατρο είναι συχνά ένας καθρέφτης της κοινωνίας. Πιστεύετε ότι ο κόσμος στρέφεται σε αυτό για να βρει απαντήσεις ή να εκφραστεί;
Η εμπειρία μου σχετίζεται περισσότερο με την περίοδο μετά την πανδημία. Πριν από αυτήν ήμουν φοιτητής, οπότε δεν είχα πλήρη εικόνα για το πώς λειτουργούσε η αγορά. Μετά τον εγκλεισμό, παρατήρησα μια έντονη στροφή των ανθρώπων προς τα ζωντανά θεάματα: συναυλίες, πάρτι, θέατρο. Ο κόσμος δεν άντεχε πια τις οθόνες, είχε ανάγκη από τη ζωντανή επαφή, την εμπειρία του να βρίσκεται σε έναν κοινό χώρο με άλλους ανθρώπους. Δεν είμαι σίγουρος αν το κοινό έρχεται στο θέατρο για να βρει απαντήσεις. Υπάρχουν θεατές που αναζητούν προβληματισμό, θέλουν να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, αλλά και άλλοι που απλώς επιθυμούν να περάσουν καλά. Ο καθένας έρχεται με διαφορετικές ανάγκες, και αυτό είναι που κάνει το θέατρο τόσο πολυδιάστατο.
Η παράσταση αναφέρεται έμμεσα σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όπως ο πόλεμος, οι γυναικοκτονίες και ο εθνικισμός. Πώς επηρεάζουν αυτά τη δημιουργική σας προσέγγιση;
Αυτά τα γεγονότα με επηρεάζουν όπως κάθε άνθρωπο. Η δουλειά μου ως καλλιτέχνης είναι να μεταβολίσω αυτές τις επιρροές και να τις μεταφράσω σε σκηνική γλώσσα. Αυτή η διαδικασία είναι μια φυσική συνέχεια των συναισθημάτων που προκαλούν αυτά τα θέματα. Στην περίοδο των προβών, συχνά απομονώνομαι, καθώς είμαι πλήρως αφοσιωμένος. Ωστόσο, προσπαθώ να μένω ενήμερος για την πραγματικότητα μέσω της επικοινωνίας με τους μαθητές μου ή παρακολουθώντας τις εξελίξεις. Αυτή η αλληλεπίδραση με βοηθά ν' ανατροφοδοτούμαι και να διατηρώ μια σύνδεση με την κοινωνία, ακόμα και όταν οι πρόβες με απορροφούν πλήρως.
Πώς δουλέψατε με την ομάδα των ηθοποιών και χορευτών για να δημιουργήσετε την ενέργεια και τον ρυθμό της παράστασης;
Η δημιουργία μιας παράστασης με μεγάλο σύνολο απαιτεί μεθοδικότητα. Ξεκινήσαμε όλοι μαζί, μετά χωριστήκαμε σε ομάδες – ηθοποιοί και χορευτές δούλευαν ξεχωριστά – και στη συνέχεια ενώσαμε τα κομμάτια. Όλη αυτή η διαδικασία χτίστηκε σταδιακά. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ο συντονισμός. Έπρεπε να συγχρονίσω τον χορογράφο, τον συνθέτη, τον υπεύθυνο για τα φώτα και όλους τους συντελεστές, ώστε να μιλούν για το ίδιο πράγμα, παρά τη διαφορετικότητα των τομέων τους. Η πρόκληση ήταν να ενώσω όλες αυτές τις διαφορετικές φωνές σε μια ενιαία σκηνική εμπειρία.
Η μεγαλύτερη σας δυσκολία σε αυτό το κομμάτι ποια ήταν;
Ευτυχώς, η ομάδα λειτούργησε αρμονικά από την αρχή. Οι ηθοποιοί και οι χορευτές κατάφεραν γρήγορα να δημιουργήσουν μια ενιαία ομάδα, όπου τα όρια μεταξύ τους έγιναν σχεδόν δυσδιάκριτα. Αυτό που μ' ενδιέφερε ήταν να μην έχει σημασία ποιος είναι ηθοποιός και ποιος χορευτής, αλλά όλοι μαζί ν' αφηγούνται μια κοινή ιστορία. Το δύσκολο ήταν να συντονίσω όλους τους συντελεστές – από τη χορογραφία μέχρι τον φωτισμό – ώστε να δημιουργηθεί μια παράσταση που να λειτουργεί ως αδιάσπαστο σύνολο.
Ποιο είναι το νόημα του «οξυγόνου» για εσάς; Είναι κάτι που θεωρείτε ότι η κοινωνία μας στερείται;
Το «οξυγόνο» αλλάζει νόημα ανάλογα με την περίοδο της ζωής σου. Για μένα, αυτή τη στιγμή, σημαίνει να έχω χώρο και χρόνο για να κάνω όσα θέλω. Η έλλειψη αυτών των δύο πραγμάτων δημιουργεί ασφυξία και πίεση. Ζούμε σε μια κοινωνία όπου πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν μπορούν ν' ανασάνουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αυτό αντικατοπτρίζεται στις ψυχικές ασθένειες και την ανάγκη για φαρμακευτική υποστήριξη. Η ασφυκτική φύση του σύγχρονου τρόπου ζωής είναι μια πραγματικότητα που όλοι βιώνουμε.
Όλες οι παραστάσεις σας σημειώνουν επιτυχία, είτε μέσω της μεγάλης προσέλευσης κοινού είτε από την απήχηση που έχουν στη δημόσια συζήτηση. Θεωρείτε αυτή την ανταπόκριση του κοινού ως προσωπική δικαίωση;
Η ανταπόκριση του κοινού με γεμίζει χαρά γιατί νιώθω ότι η δουλειά μου επικοινωνεί. Είμαι από τους ανθρώπους που δίνουν τα πάντα: χάνω τον ύπνο μου, εργάζομαι σκληρά, βάζω υψηλούς στόχους. Ξέρω ότι δεν είναι κάθε παράσταση η «καλύτερη» που έχει υπάρξει, αλλά δουλεύω με την ελπίδα να δημιουργήσω κάτι που θα μείνει αξέχαστο. Όταν βλέπω την προσπάθεια μου να έχει αποτέλεσμα, αυτό μου δίνει ικανοποίηση. Δεν είναι μάταιος ο κόπος.
Ωστόσο, γνωρίζω πως όσο ευρύτερο είναι το κοινό, τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν κάποιοι να μην τους αρέσει αυτό που βλέπουν – είτε το κείμενο, είτε η αισθητική, είτε ο συνδυασμός τους. Είναι αναμενόμενο. Από την άλλη, όταν υπάρχουν άνθρωποι που ταράζονται και επικοινωνούν την εμπειρία τους με τόσο έντονο τρόπο, νιώθω ότι αξίζει κάθε δυσκολία. Για μένα, η τέχνη δεν έχει στόχο μόνο ν' αρέσει, αλλά να κουνήσει τα «βαλτωμένα νερά» – να προκαλέσει συζήτηση, ν' αφυπνίσει. Αν μια παράσταση δεν προκαλεί καμία αντίδραση, για μένα είναι αποτυχία. Ακόμα και ο θυμός ή η αμηχανία είναι προτιμότερες από την αδιαφορία.
Νιώθετε τυχερός που έχετε τη δυνατότητα να επιλέγετε τα έργα που σκηνοθετείτε;
Νιώθω ευγνώμων γιατί αυτή η δυνατότητα μου δόθηκε νωρίς, και μπορώ να επιλέγω έργα που με εμπνέουν. Είναι ένα προνόμιο που αναγνωρίζω πως δεν έχουν όλοι. Όμως, αυτή η ελευθερία φέρνει και μεγάλη ευθύνη: όταν έχεις τη δυνατότητα να κάνεις ό,τι θέλεις, η απόφαση για το «τι» θα κάνεις αποκτά μεγαλύτερο βάρος. Αναρωτιέσαι: «Τι προτείνω; Τι επικοινωνώ;». Αυτό απαιτεί χρόνο, μελέτη και εσωτερική διεργασία για να βρεις την αλήθεια σου.
Στην πορεία σας, οι αρχικοί σας φόβοι έχουν αλλάξει;
Με τον καιρό, έχω μάθει να διαχειρίζομαι καλύτερα το άγχος της δημιουργίας. Στην αρχή, κάθε πρόβα ήταν γεμάτη πανικό και ένταση, αλλά τώρα η περίοδος του άγχους έχει μειωθεί. Η δουλειά μας είναι πιεστική – έχει προθεσμίες, περιορισμένους χρόνους και πολλούς ανθρώπους να συντονίσεις. Όμως, όσο προχωράς, μαθαίνεις ν' αντιμετωπίζεις αυτή την πίεση με μεγαλύτερη ψυχραιμία.
Θα σας ενδιέφερε ν' ασχοληθείτε με την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο;
Θα με ενδιέφερε πολύ, αλλά δεν το έχω σπουδάσει και θέλω να το κάνω με τρόπο που έχει ουσία. Δεν θέλω να φανώ σαν κάποιος που επιχειρεί κάτι χωρίς να το κατανοεί. Θα χρειάζονταν οι κατάλληλες συνθήκες και συνεργάτες, αλλά είναι κάτι που σίγουρα μ' ελκύει.
Νιώθω ότι είστε αρκετά αυστηρός με τον εαυτό σας...
Πάρα πολύ. Θέλω ο πήχης να είναι ψηλά και αυτός είναι ο τρόπος μου να δουλεύω. Αν είμαι ικανοποιημένος με τη δική μου προσπάθεια, δεν με επηρεάζει η αρνητική κριτική. Η αυστηρότητα είναι απαραίτητη στο επάγγελμά μας, ειδικά αν θέλεις να δημιουργείς παραστάσεις που αφήνουν αποτύπωμα.
Το «Οξυγόνο» συνδυάζει μουσική, χορό και θέατρο. Σας ενδιαφέρει να εξερευνήσετε νέες μορφές αφήγησης στο μέλλον;
Δεν σκέφτομαι τόσο τους τρόπους αφήγησης. Συνήθως η αφετηρία είναι μια ιστορία ή μια ιδέα που μ' εμπνέει. Αυτό που θα ήθελα, όμως, είναι να εστιάσω στη δημιουργία νέων έργων. Πιστεύω πως το σύγχρονο θέατρο έχει ανάγκη από πρωτογενές υλικό. Στην Ελλάδα, αυτή η έλλειψη είναι εμφανής. Αν σας ζητήσω να μου ονομάσετε πέντε σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς, πιθανότατα δεν θα μπορείτε. Οι μεγαλύτερες τομές στην ιστορία του θεάτρου έγιναν από συνεργασίες σκηνοθετών και συγγραφέων ή από δημιουργούς που έγραφαν και σκηνοθετούσαν τα έργα τους. Στον πυρήνα κάθε σημαντικής θεατρικής ανατροπής βρίσκεται η δραματουργία. Γι’ αυτό πιστεύω πως η δημιουργία νέων έργων – ακόμα και αν βασίζονται σε ήδη υπάρχοντες μύθους – είναι το μέλλον του θεάτρου.
Με τη νέα χρονιά ετοιμάζετε να παρουσιάσετε την παράσταση «MERDE!» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για το έργο και τους συντελεστές;
Στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ετοιμάζουμε μια παράσταση που θεωρώ ακραία αστεία. Ειλικρινά, δεν θυμάμαι να έχω γελάσει τόσο στις πρόβες στη ζωή μου. Είναι μια μουσική φάρσα, μια σάτιρα που σχολιάζει τη «σόουμπιζ» του θεάτρου. Εστιάζει στους παραγωγούς, τους κουλτουριάρηδες, τις πρόβες, τις ακροάσεις και τα παρασκήνια της θεατρικής δημιουργίας. Είμαι ενθουσιασμένος γιατί συνεργάζομαι με φίλους και ανθρώπους που θαυμάζω, ενώ το υλικό μας είναι απόλυτα προσωπικό και γεμάτο χιούμορ. Η μουσική είναι δημιουργία του Γιάννη Νιάρρου και του Γιάννη Παπαδόπουλου, ενώ το κείμενο υπογράφει ο Βασίλης Μαγουλιώτης. Είναι μια δουλειά που πραγματικά με αφορά και, πιστέψτε με, είναι ακραία διασκεδαστική. Χαίρομαι ιδιαίτερα, γιατί το γέλιο, για μένα, είναι καθαρτικό.
