Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο, παρουσιάζει τη φιλόδοξη νέα μουσικοθεατρική παραγωγή «Ματαρόα στον ορίζοντα». Υπό τη σύλληψη και σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή, με μουσική του ίδιου και του Νίκου Κυπουργού, η παράσταση αντλεί έμπνευση από την ιστορική διαδρομή του θρυλικού πλοίου Ματαρόα. Το πλοίο αυτό, σύμβολο διαφυγής και ελπίδας, μετέφερε Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δίνοντας το έναυσμα για μια σύγχρονη μουσικοθεατρική αφήγηση που αναζητά τη σχέση του παρελθόντος με το σήμερα. Το έργο κάνει πρεμιέρα στις 14 Δεκεμβρίου 2024 στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), και θα παρουσιαστεί για 21 παραστάσεις έως τις 12 Ιανουαρίου 2025.
Η παράσταση ζωντανεύει τις κατακερματισμένες μνήμες μιας χώρας με τραυματικό παρελθόν, τοποθετώντας τες στον καμβά ενός δυστοπικού παρόντος. Το Ματαρόα γίνεται σύμβολο μιας ονειρικής εξόδου – αναγκαίας για κάποιους, μάταιης ή άβολης για άλλους, αλλά πάντα γεμάτης αβεβαιότητα. Οι ήρωες του έργου, φυγάδες ενός παρακμασμένου κόσμου, περιμένουν το πλοίο που υπόσχεται δικαιοσύνη και όνειρα, ενώ παραμένουν εγκλωβισμένοι στο άχρονο «μεταξύ» των κόσμων. Ο ορίζοντας για την ουτοπία είναι κενός, δίχως σημάδια ελπίδας. Υπάρχει άραγε ακόμα η Γη της Επαγγελίας; Κι αν ναι, ποιοι θα είναι οι τυχεροί που θα επιβιβαστούν στην κιβωτό της ελευθερίας;
Το έργο, εμπνευσμένο από το κείμενο της Έλσας Ανδριανού, συνθέτει με μαεστρία λόγο, μουσική και σκηνική δράση, δημιουργώντας μια αφήγηση πολλαπλών επιπέδων που καθηλώνει. Ένα εκλεκτό καστ ηθοποιών, χορευτών και μουσικών ζωντανεύει με εντυπωσιακό τρόπο τη δύναμη και την πολυπλοκότητα αυτής της ιδιαίτερης παραγωγής. Εμείς βρήκαμε δέκα πράγματα που ίσως δεν γνωρίζατε για το θρυλικό πλοίο «Ματαρόα» και που αξίζει να μάθετε πριν παρακολουθήσετε την παράσταση στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ.
1. O φιλέλληνας Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, σε συνεργασία με τον γενικό γραμματέα, Ροζέ Μιλλιέξ αποφάσισαν να φυγαδεύσουν τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι μέσω του θεσμού των υποτροφιών του γαλλικού κράτους.
2. Στις 22 Δεκεμβρίου του 1945, ξημερώματα, 125 νέοι Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες, από τους οποίους οι 97 υπότροφοι, επιβιβάστηκαν στο βρετανικό πλοίο «Ματαρόα» μετά από πολυάριθμες δυσκολίες, καθυστερήσεις, διαπραγματεύσεις, αναβολές, διπλωματικές και πολιτικές συνεργασίες. Τρεις μήνες αργότερα θα ξεκινήσει ο Εμφύλιος.
3. Το πλοίο είχε την δική του ιστορία: Κατασκευάστηκε το 1922 από τη σκωτσέζικη Aberdeen Line, την οποία εξαγόρασε το 1932 η βρετανική ναυτιλιακή εταιρεία Shaw Savill & Albion μετονομάζοντας το από «Diogenes» (Διογένης) σε «Mataroa». Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μετέφερε χιλιάδες Αμερικανούς πεζοναύτες στην Ευρώπη για την προετοιμασία της απόβασης στη Νορμανδία, ενώ μετά τον πόλεμο μετέφερε στην Παλαιστίνη εκατοντάδες Εβραίους που επέζησαν του Ολοκαυτώματος.
4. «Ματαρόα» σημαίνει «η γυναίκα με τα μεγάλα μάτια» στα πολυνησιακά. Η έρευνα όμως έφερε στο φως και δυο άλλες ενδιαφέρουσες εκδοχές. Σύμφωνα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη, «Ματαρόα» ονομαζόταν ένας ήρωας πολεμιστής της φυλής Μάορι. Επίσης, στο λεξικό της Ταϊτής, η λέξη αυτή σημαίνει «να είσαι ανήσυχος», «να περιμένεις κάτι επιθυμητό» και υποδηλώνει την αδημονία, την ανησυχία, την ελπίδα.
5. Το πολύτιμο φορτίο: Η «υποτροφιάδα», όπως επικράτησε να λέγεται, περιλάμβανε μια σειρά από σημαντικά ονόματα: Έλλη Αλεξίου (συγγραφέας), Κώστας Αξελός (φιλόσοφος), Νέλλη Ανδρικοπούλου, (γλύπτρια, συγγραφέας) Κωνσταντίνος Βαλσάμης (γλύπτης), Ντίκος Βυζάντιος (ζωγράφος), Ανδρέας Γληνός (γιατρός), Σταμάτιος Καρατζάς (γλωσσολόγος), Ανδρέας Καμπάς (ποιητής), Γρηγόρης Καλοπίσσης (χημικός), Γιώργος Κανδύλης (αρχιτέκτονας), Κορνήλιος Καστοριάδης (φιλόσοφος), Ανδρέας Κέδρος (Βιργίλιος Σολομωνίδης) (συγγραφέας), Κώστας Κουλεντιανός (γλύπτης), Μιμίκα Κρανάκη (φιλόσοφος), Εμμανουήλ Κριαράς (φιλόλογος), Μέμος Μακρής (γλύπτης), Κωνσταντίνος Μανουηλίδης (αρχιτέκτονας), Ευάγγελος Μπρίκας (γιατρός), Κώστας Παπαϊωάννου (φιλόσοφος), Αριστομένης Προβελέγγιος (αρχιτέκτονας), Άγγελος Προκοπίου (κριτικός), Μπέλλα Ραφτοπούλου (γλύπτρια), Νίκος Σβορώνος (ιστορικός), Ελένη Σταθοπούλου (ζωγράφος), Μάνος Ζαχαρίας (κινηματογραφιστής), Τάκης Ζενέτος (αρχιτέκτονας), Αριστείδης Ζίζικας (πολιτικός μηχανικός), Μάτση Χατζηλαζάρου (ποιήτρια), Νάσος Χατζόπουλος (αρχιτέκτονας), Νικόλας Χατζημιχάλης (αρχιτέκτονας), Δημήτρης Χωραφάς (μουσικός και μετέπειτα μαέστρος) κ.ά.
6. Ο συνθέτης Ιάνης Ξενάκης, ο οποίος είχε τραυματιστεί στο μάτι στα Δεκεμβριανά, έφτασε αργότερα μόνος του στο Παρίσι.
7. Η οδύσσεια θα διαρκέσει μια ολόκληρη εβδομάδα. Οι επιβάτες έφτασαν μετά από δύο μέρες στον βομβαρδισμένο Τάραντα της Ιταλίας. Στον βομβαρδισμένο σταθμό επιβιβάστηκαν σε ένα τρένο για ζώα, και ταξίδεψαν μέχρι τη Ρώμη. Μετά από αρκετές στάσεις και αλλαγές σε διάφορα κατεστραμμένα τρένα που τους παραχωρήθηκαν, επιβιβάστηκαν σε άλλο τρένο για τα ελβετικά σύνορα. Εκεί βίωσαν σουρεαλιστικές σκηνές με αποκορύφωμα τον ανεκδιήγητο ψεκασμό τους με DTT.
8. Θα φτάσουν επιτέλους στο Παρίσι, στον σταθμό Gare de l’Est, τα μεσάνυχτα της 28ης Δεκεμβρίου 1945. Το θρυλικό ταξίδι, αυτή η «ονειρική έξοδος», που σχετίζεται με μια από τις σκοτεινότερες εποχές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, έχει ολοκληρωθεί.
9. Το 1957 το ιστορικό πλοίο διαλύθηκε για παλιοσίδερα έξω από τη Γλασκώβη, ενώ η καμπάνα του δόθηκε προς χρήση σε ένα σχολείο της Νέας Ζηλανδίας.
10. «Το ταξίδι του Ματαρόα είναι ένα ιστορικό γεγονός στην πορεία της νεότερης Ελλάδας που κάποτε θα πρέπει να γραφτεί». — Κορνήλιος Καστοριάδης, στο Νέλλη Ανδρικοπούλου, Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945. Στον καθρέφτη της μνήμης.
