Η όπερα έχει την ιδιαίτερη δύναμη να συγκινεί, να συνεπαίρνει και να φωτίζει τις σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης ψυχής. Αυτό αποδείχθηκε για ακόμα μια φορά στην πρεμιέρα του νέου δίπτυχου όπερας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όπου τα μονόπρακτα «Αλέκο» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ και «Ο πύργος του Κυανοπώγωνα» κατέκτησαν το κοινό στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, συνδυάζοντας μουσική και θέαμα υψηλού επιπέδου.
Ξεχωριστή στιγμή της βραδιάς αποτέλεσε η ερμηνεία του Τάση Χριστογιαννόπουλου, ο οποίος ανέλαβε με δεξιοτεχνία και πάθος τον απαιτητικό ρόλο του Αλέκο. Με τη βαθιά ερμηνευτική του ευαισθησία και την αψεγάδιαστη σκηνική του παρουσία, καθήλωσε το κοινό, αποδεικνύοντας γιατί θεωρείται ένας από τους κορυφαίους βαρύτονους της εποχής του. Το έργο μιλάει για έναν κοσμοπολίτη αστό που σκοτώνει την τσιγγάνα γυναίκα του Ζεμφίρα και τον εραστή της, μην μπορώντας να αποδεχτεί το ιδανικό της ελευθερίας των τσιγγάνων. Στην πρώιμο αυτό έργο του, ο Ραχμάνινοφ υιοθετεί την ευρωπαϊκή οπερατική και συμφωνική μουσική γλώσσα, την οποία εμπλουτίζει με οριενταλιστικές πινελιές που αντλεί από τη ρωσική οπερατική παράδοση, αλλά και με στοιχεία που παραπέμπουν στην εκκλησιαστική μουσική.
Γεννημένος στον Πειραιά, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος έχει διανύσει μία αξιοθαύμαστη καλλιτεχνική πορεία. Από το 1989, πρωταγωνιστεί σε παραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και μεγάλων θεάτρων ανά τον κόσμο, ενώ το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει εμβληματικούς ρόλους από όπερες όπως Ντον Τζοβάννι, Μάκβεθ, Ο μαγικός αυλός, Τραβιάτα, Φάλσταφ, και Ευγένιος Ονιέγκιν. Παράλληλα, έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανάδειξη του γαλλικού τραγουδιού, γεγονός που του χάρισε τη διάκριση της Γαλλικής Ακαδημίας Σαρλ Κρο ως «Καλύτερος Ερμηνευτής». Εκτός από τις ερμηνείες του, συνθέτει μουσική για μιούζικαλ, μπαλέτα και κύκλους τραγουδιών, ενώ από τον Φεβρουάριο της φετινής χρονιάς ηγείται του Ολύμπια Δημοτικού Μουσικού Θεάτρου «Μαρία Κάλλας» ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής, δίνοντας νέα πνοή στον ιστορικό αυτόν χώρο.
Η σκηνοθετική ματιά της Φανί Αρντάν στη νέα παραγωγή «Αλέκο» της Λυρικής Σκηνής αναδεικνύει την εσωτερική αναζήτηση των χαρακτήρων και το τίμημα της ελευθερίας. Ποια ήταν η συνεργασία σας με την Αρντάν και πώς επηρέασε την προσέγγισή σας στον Αλέκο;
Η συνεργασία με τη Φανί Αρντάν ήταν ιδιαίτερα συναρπαστική και αποκαλυπτική, καθώς η ματιά της, επηρεασμένη από τον κινηματογράφο, έφερε μια διαφορετική διάσταση στην όπερα. Αντί να εστιάζουμε αποκλειστικά στην εξωτερική παρουσία των χαρακτήρων στη σκηνή, επικεντρωθήκαμε στον εσωτερικό τους κόσμο, στις αντιδράσεις και τις σχέσεις τους. Μέσα από αυτή την οπτική, ο Αλέκο παρουσιάζεται ως ένας σύνθετος και ανθρώπινος χαρακτήρας. Δεν είναι απλά ένας βίαιος άνθρωπος ή ένας γυναικοκτόνος. Είναι κάποιος που αναζητά την ελευθερία και την ανεξαρτησία, επιλέγοντας να απορρίψει τη συμβατική του ζωή. Ωστόσο, αυτή η ελευθερία έχει κόστος, γιατί –όπως λέγεται και στην Κάρμεν– ο έρωτας είναι ένα πουλί που δεν μπορείς να φυλακίσεις. Η εσωτερική του μάχη, η πάλη ανάμεσα στη λαχτάρα για ελευθερία και στις συνέπειες αυτής της επιλογής, είναι που τον οδηγεί τελικά στην καταστροφή.
Ο μουσικός κόσμος του Ραχμάνινοφ αντλεί έμπνευση από δύο διαφορετικούς κόσμους: την κοινότητα των τσιγγάνων με την αστική κουλτούρα. Πώς κατανοείτε αυτό τον διάλογο και πώς αποτυπώνεται στον τρόπο που προσεγγίζετε τον Αλέκο;
Ο Αλέκο, όπως περιγράφεται από τον Πούσκιν και αποδίδεται μουσικά από τον Ραχμάνινοφ, είναι ένας αστός που απορρίπτει την κουλτούρα και τους κανόνες της αστικής ζωής. Εντάσσεται στην κοινότητα των τσιγγάνων, αναζητώντας την ελευθερία και τον έρωτα. Η μουσική του Ραχμάνινοφ αποτυπώνει ξεκάθαρα αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους: τον αστικό καθωσπρεπισμό, τη λαχτάρα για ανεξαρτησία, τον εσωτερικό πόλεμο που βιώνει ο χαρακτήρας, αλλά και τη νεανική τόλμη του έρωτα που αψηφά κάθε περιορισμό – ακόμα και μέσα στην ίδια την κοινότητα των τσιγγάνων.
Ο Αλέκο ακολουθεί μια σκοτεινή πορεία λόγω της αδυναμίας του να διαχειριστεί τον έρωτά του. Πιστεύετε ότι η παράσταση θα προκαλέσει στο κοινό σκέψεις για τον τρόπο που η κοινωνία σήμερα καθορίζει την έννοια της αγάπης και της ατομικής ελευθερίας;
Για μένα, κάθε παράσταση είναι μια πράξη επικοινωνίας. Μέσα από αυτή, ο συνθέτης, οι δημιουργοί, οι καλλιτέχνες και το κοινό συνδέονται σ' ένα ανοιχτό πεδίο συναισθημάτων και προβληματισμών. Φυσικά, κάθε θεατής είναι ελεύθερος να βιώσει την παράσταση με τον δικό του τρόπο, να αισθανθεί ή ακόμα και να παραμείνει αδιάφορος. Η τέχνη είναι μια ελεύθερη σχέση. Οι προσωπικές εμπειρίες, οι αγώνες και οι στιγμές της ζωής μας καθορίζουν πώς ακούμε ή βλέπουμε μια παράσταση. Γι’ αυτό δεν μπορεί να υπάρχει προκαθορισμένος στόχος για το τι θα νιώσει ή θα σκεφτεί ο θεατής. Η τέχνη απλώς προσφέρει, αφήνοντας τη συνέχεια ανοιχτή στις διαφορετικές καταλήξεις της ανθρώπινης εμπειρίας.
Ο Αλέκο ζει σε μια κοινωνία που του επιβάλλει ορισμένες προσδοκίες για την ανδρική ταυτότητα και τον ρόλο που έχει στην οικογένεια. Πιστεύετε ότι και στη σημερινή κοινωνία εξακολουθούν να υπάρχουν στερεότυπα που πιέζουν τους ανθρώπους να προσαρμόζονται σε συγκεκριμένους ρόλους;
Η woke ιδεολογία, που αναδεικνύει την έννοια της συμπερίληψης και της ελευθερίας, φέρνει στο προσκήνιο τη δυνατότητα του κάθε ανθρώπου να αυτοπροσδιορίζεται όπως αισθάνεται, ανεξάρτητα από κοινωνικούς κανόνες. Ωστόσο, η πίεση της κοινωνίας παραμένει. Από τη μία πλευρά, η σχέση μας με τους άλλους είναι θεμελιώδης για την ύπαρξή μας. Από την άλλη, μπορεί να λειτουργήσει καταπιεστικά, όπως το έχουν περιγράψει στοχαστές όπως ο Φρόιντ και ο Σαρτρ. Η ανθρώπινη ύπαρξη ισορροπεί διαρκώς ανάμεσα σε αυτές τις δύο δυνάμεις – τη σχέση που μας τρέφει και τη σχέση που μας περιορίζει.
Ανατρέχοντας στην παιδική σας ηλικία, υπάρχουν αναμνήσεις ή βιώματα που επηρέασαν τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε τη ζωή και τη δουλειά σας στον χώρο της τέχνης;
Οι παιδικές αναμνήσεις, οι στιγμές που ζήσαμε όταν πρωτογνωρίσαμε την τέχνη, δεν είναι απλά σημαντικές – είναι καθοριστικές. Για μένα, αυτές οι πρώτες εμπειρίες, είτε στην όπερα είτε στο σπίτι με τη μουσική, είναι ο λόγος που αντιλαμβάνομαι τη ζωή και τη δουλειά μου όπως τις βιώνω σήμερα.
Ως νέος Καλλιτεχνικός Διευθυντής του θεάτρου Ολύμπια, ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο προσωπικό σας στοίχημα σε αυτή τη θέση; Υπάρχει κάτι που θα σας έκανε να νιώσετε πως έχετε επιτύχει πλήρως το ρόλο σας, αν το καταφέρετε;
Ο στόχος μου, τόσο ως τραγουδιστής όσο και ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής, είναι πάντα η επικοινωνία. Μέσα από τη μουσική, θέλω να μοιράζομαι με το κοινό τα συναισθήματα και την ομορφιά που νιώθω. Στο θέατρο Ολύμπια, φιλοδοξία μας είναι να δημιουργήσουμε έναν χώρο ζεστό και φιλόξενο, όπου οι άνθρωποι θα έρχονται για να μοιραστούν εμπειρίες, να επικοινωνήσουν και να νιώσουν τη μαγεία της τέχνης. Αν καταφέρουμε να γίνει το θέατρο Ολύμπια ένα σημείο συνάντησης και σύνδεσης, τότε θα έχουμε πετύχει απόλυτα τον στόχο μας.
Με τους οικονομικούς περιορισμούς και την εξάρτηση από τον Δήμο, πόσο ανεξάρτητες μπορούν να είναι οι καλλιτεχνικές επιλογές του θεάτρου; Έχετε σκεφτεί τρόπους ενίσχυσης των εσόδων για μεγαλύτερη ευελιξία και δυναμικότητα στα καλλιτεχνικά σχέδια;
Οι καλλιτεχνικές επιλογές θεωρώ ότι δεν εξαρτώνται και δεν πρέπει να εξαρτώνται από τους οικονομικούς περιορισμούς και από οποιαδήποτε εξάρτηση, δηλαδή η καλλιτεχνική επιλογή μπορεί να 'ναι αυτόνομη και αυτοφυής. Από εκεί και πέρα, η υλοποίησή της εξαρτάται από τους οικονομικούς περιορισμούς, που έχουμε σήμερα και από τις λειτουργίες του δήμου. Τρόποι ενίσχυσης των εσόδων προφανώς είναι η χορηγία, για την οποία ελπίζουμε και προσπαθούμε. Όποιος θέλει να μας βοηθήσει, είμαστε ανοιχτοί σε κάθε είδους βοήθεια.
Πολλοί θεωρούν ότι η προσέλκυση νεότερου κοινού στην όπερα και τις παραστατικές τέχνες αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Πώς σκοπεύετε να πείσετε έναν νεαρό Αθηναίο, που ίσως δεν έχει ενδιαφερθεί ξανά για την κλασική τέχνη, να περάσει την πόρτα του θεάτρου;
Δύσκολη απάντηση. Η προσέλκυση νέου κοινού απαιτεί μια στοχευμένη στρατηγική, αλλά πάνω απ’ όλα απαιτεί ειλικρίνεια, ζεστασιά και διάθεση προσφοράς. Όταν κάποιος νιώσει ότι του προσφέρεις κάτι όμορφο –είτε ένα καλό φαγητό είτε μια συγκινητική παράσταση– δεν μπορεί να το αρνηθεί. Στο Θέατρο Ολύμπια, η χαρά και ο ενθουσιασμός του κοινού στις πρώτες μας παραστάσεις (Φιντέλιο και Κουρέα της Σεβίλλης) δείχνουν ότι αυτή η ανθρώπινη σύνδεση είναι η καλύτερη ανταμοιβή. Παράλληλα, μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις για παιδιά και εφήβους, φιλοδοξούμε να φέρουμε κοντά στην τέχνη ακόμη περισσότερους ανθρώπους.
Η εξωστρέφεια και οι διεθνείς συνεργασίες είναι βασικές για την πολιτιστική ταυτότητα ενός θεάτρου. Ποιοι είναι οι στόχοι σας για τη διεθνή παρουσία του θεάτρου και ποιες συνεργασίες έχετε οραματιστεί;
Η εξωστρέφεια, κατά τη γνώμη μου, δεν περιορίζεται στη δημιουργία σχέσεων με διεθνείς θεατρικούς οργανισμούς ή καλλιτέχνες. Πρωτίστως, σημαίνει ότι ένας οργανισμός ανοίγεται προς το ευρύτερο κοινό, γίνεται προσβάσιμος και προσιτός σε περισσότερους ανθρώπους. Οι διεθνείς συνεργασίες, αν και σημαντικές, αποτελούν μόνο μία πτυχή αυτής της εξωστρέφειας και συμβάλλουν στην ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας ενός θεάτρου. Στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Μαρία Κάλλας, οραματιζόμαστε τη δημιουργία ενός δικτύου συνεργασίας μεταξύ δημοτικών θεάτρων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις γειτονικές χώρες. Ήδη βρισκόμαστε σε επαφή με γαλλικά θέατρα, αξιοποιώντας τις σχέσεις μας με τη Γαλλία, ώστε να αναπτυχθούν παραγωγές και ανταλλαγές. Στόχος μας είναι να αποκτήσουμε μια διεθνή παρουσία, χωρίς να εξαρτούμε την πολιτιστική μας ταυτότητα από τέτοιες συνεργασίες. Η ταυτότητά μας στηρίζεται πρωτίστως στο έργο που προσφέρουμε στο κοινό μας.
Έχετε σκεφτεί ν' αναβαθμιστούν οι υποδομές του θεάτρου ώστε να φιλοξενούν μεγαλύτερες παραγωγές και ποικιλότερα είδη παραστάσεων;
Η αναβάθμιση των υποδομών του Θεάτρου Ολύμπια αφορά κυρίως την Τράπεζα της Ελλάδος, ως ιδιοκτήτρια του κτιρίου. Δεν στοχεύει στην εξυπηρέτηση μεγαλύτερων παραγωγών, αλλά στη βελτίωση της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών παραγωγής, αντικαθιστώντας παρωχημένα συστήματα με σύγχρονες τεχνολογίες. Η Αθήνα δεν χρειάζεται επιπλέον μεγάλες σκηνές, αφού διαθέτει ήδη την Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μέγαρο Μουσικής για τέτοιες παραγωγές. Στο Ολύμπια εστιάζουμε σε παραγωγές μεγάλης ποιότητας, αλλά με μέγεθος που διατηρεί τη ζεστασιά και την οικειότητα του χώρου. Θέλουμε το κοινό μας να αισθάνεται μέρος του θεάτρου και όχι θεατής από απόσταση.
Η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στον πολιτισμό ανοίγει νέους δρόμους. Σκέφτεστε να δημιουργήσετε έναν ψηφιακό χώρο για τα Ολύμπια, με παραστάσεις και εκδηλώσεις στο διαδίκτυο, όπως η Λυρική Σκηνή με το GNO TV;
Η ενσωμάτωση ψηφιακών τεχνολογιών αποτελεί επιθυμία μας, αλλά προς το παρόν δεν είναι άμεση προτεραιότητα. Το θέατρο Ολύμπια, ως τμήμα του ΟΠΑΝΔΑ, λειτουργεί υπό το δήμο Αθηναίων, ο οποίος διαχειρίζεται πολλαπλούς τομείς με περιορισμένους πόρους και μεγάλες προκλήσεις. Προχωράμε σταδιακά, βασιζόμενοι στα διαθέσιμα μέσα. Με υπομονή και συνεργασία, χτίζουμε το θέατρο βήμα-βήμα, εστιάζοντας πρωτίστως στη δημιουργία ισχυρών σχέσεων με το κοινό μας.
Κλείνοντας την κουβέντα μας, θα θέλατε να μοιραστείτε τις σκέψεις σας για την έως τώρα πορεία του θεάτρου Ολύμπια; Υπάρχει κάτι που θεωρείτε ότι ήδη σας έχει γεμίσει περηφάνια ή ικανοποίηση;
Αν και δεν μου αρέσει ο όρος «περήφανος», νιώθω ικανοποίηση για το θετικό αντίκτυπο που έχει ήδη δημιουργήσει το θέατρο Ολύμπια. Οι επισκέπτες μας φεύγουν χαρούμενοι και εκφράζουν ενθουσιασμό για τον προγραμματισμό και τις παραστάσεις. Παρά τις προκλήσεις, προχωράμε με σταθερά βήματα. Αν και παραπατάμε κάποιες φορές, καταφέρνουμε να διατηρούμε την πορεία μας και να ενδυναμώνουμε τη σχέση μας με το κοινό.
