Σαντορίνη: ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ μας γυρίζει 69 χρόνους πίσω: «Τα σκυλιά μας προειδοποίησαν και τα ίδια σκυλιά μας βοήθησαν στα ερείπια. Όταν μια οικογένεια έχασε πέντε παιδιά απ’ το σεισμό!
Σαντορίνη: Ρήγισσα των παλμών και των φτερών του Αιγαίου… Θαλασσοξυπνημένη, αγέρωχη… Το βλέμμα του ποιητή χαϊδεύει απαλά το νησί που εντελώς αναπάντεχα κι απρόσμενα προκαλεί εκρήξεις στην επικαιρότητα.
Σαντορίνη: καλοκαίρι του 1956. Ούτε ηλιοβασιλέματα, ρεμβάζοντας από τον βράχο της Οίας στα δυτικά, ούτε αρμύρες που ‘σβηναν πάνω στο καβουρδισμένο βότσαλο, ούτε ανεμοδαρμένες οπουντίες και θρασίμια καπαριές ν’ αντικρίζουν τον ήλιο κατάματα… Η ποίηση δεν χωράει τον θάνατο, όμως το κατακαλόκαιρο του 1956 ο θάνατος χώρεσε ολόκληρη τη Σαντορίνη. Η απόκρημνη Θήρα κατακρημνίζεται. Νεκροί 53 και ερείπια σωρός.Ο αείμνηστος Χρήστος Σβολόπουλος, δημοσιογράφος-βαρύ κόσμημα στο περιδέραιο της ειδησεογραφίας, βρέθηκε στα ερείπια της Θήρας, απεσταλμένος της εφημερίδας στην οποία τότε εργαζόταν (ΤΟ ΒΗΜΑ) και μετέδωσε το ρεπορτάζ του, σκιαγραφώντας με την πένα του τον πόνο και τις πληγές των χαρακωμένων από τον ήλιο και την αρμύρα νησιωτών, που τους είχε χτυπήσει ανελέητα ο θάνατος κι ο τρόμος.
Τα ρολόγια της Σαντορίνης σταμάτησαν στις 05 και 12’
Έγραφε ο Χρήστος Σβολόπουλος τότε: «Τα ρολόγια της Σαντορίνης σταμάτησαν στις 05 και 12’ το πρωί της Δευτέρας 9 Ιουλίου -, Δραματικές σκηνές ηρωισμού γυναικών και μικρών παιδιών.
»Λίγη ώρα πριν εγκαταλείψουμε την πληγείσα πόλη, τα Φηρά ή τη Χώρα, όπως λένε την πρωτεύουσα του νησιού οι ντόπιοι, ρίξαμε μια ματιά στα ερείπια… Μια ματιά δεν θα πει τίποτα. Κάναμε δύο βόλτες στους στενούς δρομίσκους, τους γεμάτους από χτιστό μαύρο χαλίκι- της λάβας- που προέρχεται από τα σπλάχνα του παρακείμενου ονομαστού ηφαιστείου. Και τώρα θα μεταφέρουμε την αληθινή εικόνα και όχι εκείνη που βιαστικά βιαστικά μεταδίδαμε αναγκαστικά από το αντιτορπιλικό «Αιγαίον» κατά τη διάρκεια του πλου προς την δοκιμασθείσα νήσο.
»Ήδη είμαστε έτοιμοι να αποχωρήσουμε από το πληγωμένο νησί και η τελευταία ματιά είναι απαραίτητη για την τελευταία εντύπωση που θα μας βοηθήσει για τη σύνοψη των συμπερασμάτων μας. Πολλοί οι νεκροί-έφτασαν τους 53- και λίγοι τραυματίες- μόλις που φθάνουν τους 46, ενώ μόνον οι 12 κάπως σοβαρά. Και οι ζημιές, σε κτίρια, τρομακτικές στην πραγματικότητα, αλλά που δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Ειδικοί θέλουν να έχουν αντιρρήσεις. Και επιμένουν ότι δεν ξεπερνούν το 50% στα σπίτια που έγιναν ακατοίκητα.
Πηγή φωτογραφίας: Santorini Archive Project
»Αλλά έχουμε και εμείς το δικαίωμα να υποστηρίζουμε ότι είμεθα «ειδικοί». Είχαμε το ατύχημα να ιδούμε όλες σχεδόν τις σεισμόπληκτες περιοχές που δοκιμάστηκαν από τον Εγκέλαδο και αδίστακτα, με επίγνωση μάλιστα πως δεν υπερβάλλουμε, θα υποστηρίξουμε πως οι καταστροφές στα σπίτια φθάνουν για μεν την πρωτεύουσα στα 90% ενώ αλλού ο αριθμός αυξομειούται. Και ανάμεσα σε όλη την τραγική έκταση προβάλλει ανέπαφο σχεδόν, υπερήφανο και δυνατό πιο δυνατό από τον υποχθόνιο σεισμό, το γραφικό χωριουδάκι Εμπορειό, ενώ περισσότερο από όλα τραυματισμένη είναι η Οία, το άλλοτε όμορφο χωριουδάκι που δέσποζε στην νοτιοανατολική άκρη του νησιού. Σήμερα το έρημο πλέον χωριουδάκι, ενώ φαίνεται από μακριά πως στέκει, είναι ετοιμόρροπο και τα χαλάσματα του, που μοιάζουν σαν άψυχοι σκελετοί, είναι έτοιμα να γκρεμιστούν στη θάλασσα.
Παραπληροφόρηση για έκρηξη του ηφαιστείου
»Από πού να αρχίσει αλήθεια κανείς και πού να τελειώσει; Οι πρώτες πληροφορίες περί του σεισμού ανέφεραν ότι εξερράγη το ηφαίστειο, το λεγόμενο Καϋμένη που ευρίσκεται μέσα στον διχαλωτό κόλπο του νησιού. Ανηγγέλθησαν και λεπτομέρειες περί φλόγας, περί λάβας, μαύρου νέφους, κίτρινου καπνού και πολλά άλλα. Εδώ, στο νησί, οι ευφάνταστοι και περισσότερο τρομοκρατημένοι «είδαν» κάτι από όλα αυτά, άλλοι άκουσαν την υποχθόνια βοή και άλλοι δεν πρόλαβαν να καταλάβουν τίποτα άλλο από την τρομακτική δόνηση που δεν τους επέτρεπε να στηριχθούν στα πόδια τους, που συγκλονίζονται από το σκαμπανέβασμα του εδάφους.
Πηγή φωτογραφίας: Santorini Archive Project
»Το ηφαίστειο-ευτυχώς ή ατυχώς- εξακολουθεί να κοιμάται από το 1928 εκτός αν στα σπλάχνα του σιγοβράζει λάβα και ετοιμάζεται να διαρρήξει κάποτε τη γη για να τιναχτεί. Μα τώρα, και ακριβώς το πρωί της Δευτέρας, όταν τα ρολόγια έδειχναν 05:12, η τεκτονική και όχι η ηφαιστειογενής δόνηση κατέστρεψε το ωραίο νησί κι’ έκλεισε τον δρόμο των περίεργων ξένων τουριστών, ξεσπίτωσε τους ντόπιους, σκόρπισε το θάνατο σε 53 άτομα, γυναικόπαιδα κατά το πλείστον.
»Φιλόπονοι και εργατικοί οι Σαντορινιοί, είχαν ξυπνήσει από τις τρεισήμισι το πρωί και έφυγαν για τη συγκομιδή της ντομάτας στα χωράφια. Στα σπίτια-παγίδες έμειναν οι γυναίκες και τα παιδιά. Αυτά διάλεξε για θύματα ο Εγκέλαδος. Αν βιαζόταν να συγκλονίσει τη γη λίγο νωρίτερα θα θρηνούσαμε πολύ περισσότερα θύματα. “Φεύγοντας για το χωράφι- μας λέει ένας- είδα το σκύλο του σπιτιού μας να με τριγυρίζει. Σαν κάτι να ‘θελε να μου πει. Στην ησυχία του γλυκοχαράματος σα να ‘κουγα άλλα σκυλιά να ουρλιάζουν. Ήταν προειδοποίηση; Μα δεν έδωσα σημασία και όταν έγινε το κακό, τα ίδια σκυλιά μας οδήγησαν να σώσουμε πολλούς καταπλακωμένος από τα ερείπια”. Αυτά μετέδιδε ο Χρήστος Σβολόπουλος το 1956, ο Σβολόπουλος που εργάστηκε και στην εφημερίδα ΕΘΝΟΣ πριν κλείσει την αξιοζήλευτη καριέρα του στη δημοσιογραφία.
Πηγή φωτογραφίας: Santorini Archive Project
Έχασε γυναίκα και πέντε παιδιά!
Άλλο ρεπορτάζ της εποχής περιέγραφε με λεπτομέρειες την κατάσταση στη Σαντορινη: «Τραγική είναι η κατάσταση των κατοικιών λόγω της παρατηρούμενης έλλειψης ύδατος, λόγω της σχεδόν γενικής καταστροφής των δεξαμενών. Το πρόβλημα αυτό προβλέπεται ότι θα καταστεί οξύτερο, διότι οι δεξαμενές οι οποίες δεν καταστράφηκαν εντελώς, παρουσιάζουν επικίνδυνα ρήγματα τα οποία καθιστούν προβληματική για το μέλλον τη χρησιμοποίησή τους. Μέχρι στιγμής η έλλειψη νερού αντιμετωπίζεται επιτυχώς με τα υδροφόρα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού. Οι κάτοικοι, πανικόβλητοι από την τρομερή καταστροφή και με αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους εξακολουθούν να παραμένουν στο ύπαιθρο, φοβούμενοι επανάληψη των σεισμικών δονήσεων.
Και το ρεπορτάζ περιγράφει ένα θλιβερό περιστατικό: «Μεταξύ των τραγικών θυμάτων της θεομηνίας συγκαταλέγονται πέντε παιδιά και η γυναίκα του Δημήτρη Σιγάλα ή Ψαρά. Να σημειωθεί ότι ο άτυχος Σιγάλας είχε 9 παιδιά. Εκείνα που βρήκαν τραγικό θάνατο είναι: ο Λευτέρης ετών 16, ο Στέλιος ετών 11, η Μαριγώ ετών 10, ο Νικόλας ετών 9 και η Ευσταθία ετών δυόμισι. Τα παιδιά καταπλακώθηκαν στα ερείπια του σπιτιού τους όταν αυτό γκρεμίστηκε στη συνοικία Κοντοχώρι των Φηρών. Ο πατέρας τους, Δημήτρης, και ο γιος του Γιώργος ανασύρθηκαν ζωντανοί από τα ερείπια».
Κι άλλα νησιά στο στόχαστρο του Εγκέλαδου
Ο σεισμός δεν είχε χτυπήσει, όμως, μόνο τη Σαντορίνη. Στην Κάλυμνο είχε σκοτωθεί ένας άνθρωπος είχαν καταρρεύσει 3 σπίτια και είχαν χαρακτηριστεί ετοιμόρροπα 22. Μεγάλες ζημιές είχαν εντοπισθεί σε εμπορικά καταστήματα της παραλίας και σε λιμενικές εγκαταστάσεις. Όλα τα σκάφη είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές και 3 από εκείνα βυθίστηκαν.
Στη Λέρο εντοπίστηκαν ζημιές σε πλωτά μέσα και σπίτια και απώλειες ανθρώπινων ζωών από το παλιρροϊκό κύμα. Στην Αμοργό πολλά σπίτια υπέστησαν ζημιές ενώ καταγράφηκε και μικρός αριθμός τραυματιών.
Στη Νάξο αρκετά σπίτια υπέστησαν ζημιές. Στους Λειψούς κατεστράφη ο προβλήτας και κρηπιδώματα. Επίσης στην Κάρπαθο, την Κάσο, την Ανάφη, την Αστυπάλαια, την Πάτμο, τη Μήλο, την Πάρο, την Αντίπαρο και την Ηρακλειά, καταγράφονται ζημιές σε οικίες και καταστήματα. Πλοία του πολεμικού ναυτικού με τα αγήματα τους είχαν αναλάβει πλήρως τον έλεγχο της κατάστασης αρχίζοντας από το μακάβριο έργο του ενταφιασμού των νεκρών».
Μνήμες του ’56 ξυπνούν τρόμο. Τούτες τις μέρες η άνυδρη πέτρα της Σαντορίνη ανακαλεί στη θύμηση της τη συμφορά που τη χτύπησε 69 χρόνια πριν και απαντέχει για το καλύτερο. Το Αρχιπέλαγος δονείται, η Θήρα τρομάζει, αλλά η ελπίδα, προσφέροντας ένα ποτήρι λευκό ασύρτικο κρασί, εύχεται το καλοκαίρι που θα ‘ρθει να έχει πνίξει στον αφρό του κύματος την αγωνία του Φλεβάρη…
