Αν μπορεί να βγει ένα συμπέρασμα από τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών – από τις Ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου, έως τη σαρωτική νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ και από την ενίσχυση των ποσοστών του AfD στη Γερμανία εν μέσω πρωτοφανούς πολιτικής περιδίνησης έως τη «μαύρη» πρωτιά του Κόμματος της Ελευθερίας (FPO) του Χέρμπερτ Κικλ στην Αυστρία- είναι σαφές ότι, η ακροδεξιά ενισχύει σταθερά τις δυνάμεις της. Είναι όλα μαύρα; Όχι.
Στη Γαλλία, η συγκρότηση του Νέου Λαϊκού Μετώπου, σηματοδότησε μία μεγαλειώδη στιγμή: ο συνασπισμός των αριστερών κομμάτων της χώρας, κόντρα στις δημοσκοπήσεις, έκανε την έκπληξη στον δεύτερο γύρο αφήνοντας πίσω το φαβορί Μαρίν Λεπέν και αποδεικνύοντας στην πράξη ότι, ο προοδευτικός κόσμος, εφόσον συσπειρωθεί, μπορεί να αποτελέσει ανάχωμα στην ακροδεξιά.
Μπορεί η Προοδευτική Παράταξη να γίνει ξανά πρωταγωνίστρια; Δύο πολιτικοί επιστήμονες απαντούν στο ερώτημα της εβδομάδας.
«Έχει νόημα να μιλήσουμε για πραγματική επιστροφή της αριστεράς και των ουτοπιών του μέλλοντος»
* Γράφει ο Κωστής Πιερίδης, διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέας του βιβλίου «Διαιρετικές τομές και εκλογική συμπεριφορά στη σύγχρονη Ελλάδα (2004-2018). Ιδεολογία, θρησκεία, αξίες» από τις εκδόσεις Επίκεντρο
Η απάντησή μου θα μπορούσε κάπως απλοϊκά να ακουμπήσει τη ρήση του Κουμφούκιου «αν θες να μάθεις το μέλλον, μελέτησε καλά το παρελθόν». Δεν είναι η πρώτη φορά που το πεδίο των προοδευτικών πολιτικά ιδεών -το ιδεολογικό φάσμα της αριστεράς- βιώνει μια έντονη αξιακή, κοινωνική και εκλογική κρίση σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου. Μία νομίζω καίρια και σημαντική επισήμανση είναι ότι η εσωτερική ιδεολογική - αξιακή κρίση είναι αυτή που πυροδοτεί εν τέλει την εκλογική· κομματικές διασπάσεις, ανύπαρκτες κομματικές διαδικασίες, ηγεσιολαγνεία, αποπροσανατολισμός, ένδεια στελεχικού δυναμικού, θολά και αντίξοα μηνύματα, απουσία στόχου και πολιτικών προτάσεων (όχι αφηγημάτων) προηγούνται της εκλογικής επιρροής του «προοδευτικού» τόξου. Θα επιχειρήσω να απαντήσω, λοιπόν, στην ερώτηση, αποσυναρμολογώντας τα μέρη που τη συνθέτουν.
«Προοδευτική». Η πολιτική -αλλά και η πολιτική επιστήμη- έχει κατακλυστεί από λέξεις με συγκεχυμένο στον δημόσιο διάλογο ή και απολύτως σχετικό περιεχόμενο (πόλωση, τομές, λαϊκισμός). Απολύτως προοδευτική ήταν η Βασίλισσα Φρειδερίκη -στο ληξιαρχείο της ζωής εκχωρημένη ως Φρειδεφρίκη- σε σχέση με τη Μαρία Αντουανέτα ή σε σχέση με τις βασιλικές ακρότητες της διοίκησης του Λεοπόλδου στην Ελεύθερη Πολιτεία του Κονγκό. Ομοίως, προοδευτικότερη μοιάζει η Καμάλα Χάρις από τον 47ο αισίως πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, παρότι το κομματικό πρόγραμμα των Δημοκρατικών για τις εκλογές του 2024 θα μπορούσε κάλλιστα είναι πρόγραμμα νεοφιλελεύθερου κόμματος στην Ευρώπη. Επομένως, τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο «προοδευτική»; Μια σειρά από αφηγηματικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τη συντηρητική Δεξιά, τον νεοφιλελευθερισμό και την ακροδεξιά; Αν ο «προοδευτισμός» εννοιολογείται ως το απέναντι μετερίζι του συντηρητισμού και της ακροδεξιάς -εκτός από εσωτερικά αντίξοος και ευρύς- εγκλωβίζεται στη μη παραγωγή σαφών πολιτικών προτάσεων· αυτός ο «προοδευτισμός» μοιάζει βαθύτατα προσχηματικός, μετέωρος και κυρίως αντιδραστικός απέναντι στις ιδεολογίας της μισαλλοδοξίας. Η διάσταση της προόδου στην πολιτική έχει συγκεκριμένες και βαθιές πολιτικές ρίζες· οραματίζεται μια διαφορετική κοινωνία, την ανατροπή των καθεστηκυίων παραγωγικών σχέσεων και της ταξικής διαστρωμάτωσης, μια πολιτισμική ηγεμονία των ιδεών και των αξιών της. Δεν εμφανίζεται ως αντιδιαστολή σε αυτό που ορίζει οπισθοδρομικό, αλλά «φωτίζει» το δρόμο του μέλλοντος. Με μια λοιπόν κάποια σαφήνεια: τόσο ο αναθεωρητισμός και ο ρεφορμισμός, όσο και η «ορθοδοξία» του μαρξισμού-λενινισμού -που υπήρξε η προοδευτική πρωτοπορία των τελών του 19ου και 20ου αιώνα- δεν μπορούν να επικαιροποιήσουν το περιεχόμενο του προοδευτισμού σήμερα.
Στην ερώτηση υπάρχει η λέξη «παράταξη» και αυτό είναι κατά τη γνώμη μου εξεχόντως σημαντικό. Βρισκόμαστε σε μια εποχή μεγάλης ανάγκης για νέες κοινωνικές συμμαχίες, ιδεολογικές συμπορεύσεις -όχι φυσικά με όρους τερατογενέσεων και εκλογικού οπορτουνισμού- και λαϊκών μετώπων. Καταλαβαίνω ότι αυτό έρχεται σε μια κάποια αντίφαση σε σχέση με την επαναπροσέγγιση του τι ακριβώς σημαίνει «προοδευτικό». Δε θα προκύψει κατά τη γνώμη καμία μορφή κομματικής ή (έστω) κινηματικής ορθοδοξίας που να εκφράσει -σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο- με έναν ολιστικό τρόπο όπως συνέβη με τις ιδεολογίες του 20ού αιώνα τις επιδιώξεις για τις κοινωνίες του μέλλοντος. Η ανάγκη της επικοινωνίας των δυνάμεων που ανασυνθέτουν σήμερα τι θα πει αριστερά και προοδευτισμός οφείλουν να παράξουν μέσα ακριβώς από αυτή την αλληλεπίδραση τις νέες ιδέες, τους νέους στόχους, τις αξίες της νέας εποχής. Το διακύβευμα δεν είναι η εκλογική ήττα της Δεξιάς/ακροδεξιάς μέσα από ψηφοθηρικές ρηχές συμμαχίες, αλλά η ανάδειξη της νέας ουτοπίας, του νέου δηλαδή πολιτικού πραγματισμού στο πλαίσιο της διαλεκτικής εξέλιξης. Με άλλα λόγια η εικόνα του μέλλοντος είναι αυτή που η συντήρηση διακρίνει ως ανέφικτη.
Με αυτούς τους όρους -του τι ακριβώς σημαίνει «προοδευτισμός» και πως θα φτάσουμε στην αξιακή επανασύστασή του- έχει νόημα να μιλήσουμε για πραγματική επιστροφή της αριστεράς και των ουτοπιών του μέλλοντος. Η τακτική του «ώριμου φρούτου» -θα επιστρέψουμε κοινωνικά και κατά συνέπεια εκλογικά ακόμα και αν δεν κάνουμε τίποτα επειδή δεξιά και ακροδεξιά θα αποτύχουν- ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Πρώτα απ’ όλα παραγνωρίζει τον ύψιστο κίνδυνο της καθεστωτικής εκτροπής και της συστημικής αλλαγής των όρων του παιχνιδιού (υπερεξουσίες προσώπων, απόλυτος έλεγχος ενημέρωσης, εκλογικοί νόμοι κατά το δοκούν, συνταγματικές εκτροπές, εκφυλισμός θεσμών)· Δεύτερον, παραγνωρίζει την υποχθόνια και παρασκηνιακή ιδεολογική ηγεμονία μισαλλόδοξων ιδεών που συντελούν σε μια εκ βαθέων αξιακή αλλοτρίωση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης και σε μια ολοκληρωτική αποσάθρωση της κοινωνικότητας των κοινωνιών.
